Περί Ου / ΤΟ ΚΟΤΣΥΦΙ, της Φωτεινής Στεφανίδη / Γιάννης Παπαδάτος / 21 Ιανουαρίου 2023

Η Φωτεινή Στεφανίδη, πολυβραβευμένη ζωγράφος και εικονογράφος, μετά από δυο σημαντικά αυτοβιογραφικά βιβλία με μικρές αφηγήσεις, το ένα για μια περίοδο των παιδικών της χρόνων (Παπούτσια με λουράκι), το άλλο με μνήμες της γιαγιάς της από τη Μικρασία και την εγκατάσταση της οικογένειας στην Ελλάδα (Τζιέρι μου-1922), επανέρχεται με μια …φτερωτή εκδοτική έκπληξη: Ξημέρωμα κάποιου Φλεβάρη, ένα κοτσύφι, όπως αναφέρεται στο οπισθόφυλλο, επισκέφτηκε τη δημιουργό και κατ’ επέκταση τον μικρό ήρωά της. Πρόκειται για ένα βιβλίο δίχως λόγια. Unless ή wordless ή silent book ή βωβό βιβλίο όπως αναφέρεται στη βιβλιογραφία το είδος του. Ελάχιστα, μετρημένα στα δάχτυλα του ενός χεριού, παρόμοια βιβλία υπάρχουν στην ελληνική βιβλιογραφία για παιδιά. Είναι από εκείνα τα βιβλία που κάνουν θαύματα. Τα παιδιά αναγνώστες δεν δεσμεύονται από κάποιο κείμενο, οπότε αφήνουν ελεύθερη τη φαντασία τους να διευρύνει την προσωπική τους αφήγηση, ώστε να δημιουργήσουν τη δική τους ή τις δικές τους ιστορίες. 

Αλλά μην νομίσουμε πως τα συγκεκριμένα βιβλία  δεν λειτουργούν ακριβώς όπως όλα τα λογοτεχνικά βιβλία: δηλαδή, με θέμα, χαρακτήρες, σκηνικό και πλοκή. Ακριβώς όπως το συγκεκριμένο: όπου ένα κοτσύφι, αρχές Φλεβάρη, κάθεται σκεφτικό σε ένα κλαδί δέντρου. Ένα παιδί, στο απέναντι σπίτι, συνάπτει μαζί του μια ιδιόμορφα ενδιαφέρουσα και πολυσημική επικοινωνία που έχει σχέση με τη φιλία, την αγάπη, την προστασία, την εναγώνια προσμονή, την ανακάλυψη και την αληθινή δημιουργία.

Το θέμα του στη συνέχεια ή τα θέματά του έχουν σχέση με την έκπληξη, την συντροφιά, την αναπαραγωγή. Το κοτσύφι γεννά αυγά και πουλιά, το παιδί εμπνέεται και ζωγραφίζει, το κοτσύφι κινδυνεύει από μια γάτα, το παιδί τα σώζει κι όταν επιστρέφει από διακοπές το αναζητά εναγώνια. Το σκηνικό του είναι μια όμορφη παραδοσιακή συνοικία κι ο αφηγημένος χρόνος του ακριβώς ένα έτος που δηλώνεται στο κάτω μέρος των σελίδων σε μικρά φύλλα ημερολογίου.  Γιατί τον επόμενο χρόνο, τον ίδιο μήνα, το κοτσύφι θα ξαναφανεί. Το παιδί έχει οικολογική συμπεριφορά και γνοιάζεται για την τύχη του κοτσυφιού, ενώ ο πατέρας του φαίνεται μάλλον να αδιαφορεί. Η πλοκή, από τη μοναχική εμφάνιση του κοτσυφιού μέχρι τη χαρούμενη επανεμφάνισή του, παρουσιάζει μια εξελικτική πορεία, ενός κύκλου που κλείνει για να συνεχιστεί. Γιατί ανάμεσα στα συγκεκριμένα «σταθερά» σημεία, υπάρχουν πολλά άλλα, τα οποία αποτελούν την πηγή για ανάδυση πλούσιων αφηγηματικών πραγματώσεων.

Εφαρμογή του πολυσημικού λόγου της εικονιστικής αφήγησης, δηλαδή, είναι  Το κοτσύφι. Ξεφυλλίζοντας το βιβλίο, αναπηδούν σαν κινηματογραφική ταινία,   οι εικόνες του συναντώντας ανάλογα τις εμπειρίες των αναγνωστών και αναγνωστριών. Κάτι σαν τη διαφορά δυναμικού θα πει ο Αντρέ Μπρετόν στο Πρώτο Μανιφέστο του υπερρεαλισμού. Οι εικόνες καταγράφονται στιγμιαία στο συνειδητό μέρος και αυτόματα εξάγονται άλλες εικόνες που μετουσιώνονται σε λόγο.

Αλήθεια! Από πού να ήρθε άραγε το κοτσύφι και γιατί… Πού πήγε και τι συνάντησε με τα χιόνια για να επανέλθει κάποια 12η του Φλεβάρη  του επόμενου έτους; Αλλά κυρίως, τι να σκεφτόταν το παιδί, όταν πήγε διακοπές με τους γονείς του; Κι είναι η επαλήθευση αυτού που λέμε: μια εικόνα ίσον χίλιες λέξεις. Κι άλλες τόσες και περισσότερες, γιατί στα προαναφερόμενα δημιουργικά κενά απροσδιοριστίας, ο καθένας/η καθεμιά τα συμπληρώνει με την εμπειρία του/της.

Κι αν λογαριάσουμε ότι το συγκεκριμένο βιβλίο προέρχεται από τον χρωστήρα της Φωτεινής Στεφανίδη, τότε μιλάμε για χρώματα ευαίσθητα και ζεστά, γήινα και αέρινα που σημαίνουν τον ήχο των λέξεων και των φράσεων που γεννιούνται από τις σελίδες του. Έναν ήχο ικανό να κινητοποιήσει τον προφορικό και τον γραπτό λόγο των παιδιών, μικρών και μεγάλων και να τον ανεβάσει σε υψηλά επίπεδα λογοτεχνικής εμπειρίας με συνισταμένη τη φιλαναγνωσία και τη δημιουργική γραφή. Από μια άλλη οπτική, το παιδί προσπαθώντας να πλάσει, να ανακαλύψει εν  τέλει την προαναφερόμενη ιστορία, ενσταλάζοντας στα κενά της την εμπειρία του, γίνεται και συνδημιουργός αλλά ταυτόχρονα και δημιουργός, γιατί εμπλέκεται με τους εικονιστικούς κώδικες και προοδευτικά μυείται στους κώδικες της λογοτεχνίας.

Καταληκτικά και χωρίς πολλά λόγια, πρόκειται για ένα απολαυστικό βιβλίο για τα παιδιά, αληθινό εργαλείο στα χέρια εκπαιδευτικών και γονιών. Γιατί τα καλά παιδικά βιβλία είναι και διηλικιακά.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Μίσιου, Μ. Τα βωβά κόμικς και τα εικονοβιβλία. Αθήνα: Καλειδοσκόπιο, 2020.

• Γιαννικοπούλου, Α. Στη χώρα των χρωμάτων-Το σύγχρονο εικονογραφημένο βιβλίο. Αθήνα: Παπαδόπουλος, 2008.

• Μπρετόν, Α. Μανιφέστα του σουρρεαλισμού. Μτφρ. Ε. Μοσχονά, Αθήνα: Δωδώνη, 1983, σ. 43.

• Iser, W. «Interaction between Text and Reader» ,στο: S. Suleiman – I. Crosman, The Reader in the Text; Essays on Audience and Interpretation, USA: Rrinceton University Press, 1980.

Πηγή:

https://www.periou.gr/kotsyfaki