Διάστιχο / «Σμύρνη: Μανίτσα μου!» / Μάνος Κοντολέων / 10 Απριλίου 2023

«Οι αξιωματικοί του ελληνικού στρατού που αποβιβάζονται στη Σμύρνη είναι για τους Έλληνες όλων των ηλικιών οι αρχάγγελοι του αλυτρωτισμού, τα πρόσωπα που ενσαρκώνουν τις ελπίδες του έθνους. Η γοητεία τους είναι μεγάλη». Αυτά μεταξύ άλλων σημειώνει ο υπεύθυνος Ιστορικών Αρχείων του Μουσείου Μπενάκη Τάσος Σακελλαρόπουλος στο Επίμετρο αυτού του βιβλίου. Και νομίζω πως αυτές τις φράσεις μπορεί κανείς να χρησιμοποιήσει ως το κλειδί με το οποίο θα αναγνώσει τούτο το τόσο ιδιαίτερο –από πολλές πλευρές ιδιαίτερο– βιβλίο.

Πρόκειται για αποσπάσματα από τα δυο ημερολόγια (το ένα με προσωπικά γεγονότα, το άλλο με στρατιωτικές πληροφορίες) που κρατούσε ο υπολοχαγός Γεράσιμος Γεννατάς κατά τη διάρκεια της Μικρασιατικής Εκστρατείας. Η γνωστή ηθοποιός και σκηνοθέτις Μάνια Παπαδημητρίου, ως εγγονή του Γεννατά, έχει στην κατοχή της αυτά τα ημερολόγια και σκέφτηκε να τα εκδώσει, μαζί με φωτογραφικό αρχειακό υλικό, κι έτσι να μας προσφέρει μια διαφορετική προσέγγιση στα γεγονότα και, κυρίως, στους ανθρώπους που έζησαν και έδρασαν εκείνα τα κρίσιμα για τον ελληνισμό χρόνια.

Μπορεί η Ιστορία να αποτελείται από μεγάλα κεφάλαια που έχουν «γραφτεί» από ηγετικές φυσιογνωμίες, αλλά η ιστορία που οι απλοί άνθρωποι βιώνουν μέσα στην καθημερινότητά τους και με τις δικές τους ατομικές πράξεις και συναισθήματα τελικά μάλλον αποτελεί έναν όχι μόνο ειδικό και ξεχωριστό τομέα γνώσης του παρελθόντος, αλλά κυρίως είναι το κεντρικό στοιχείο που εν τέλει πάνω του δομείται το παρόν που θα γίνει μέλλον, άρα μνήμη και βίωμα κοινωνικό.

Ο Γεράσιμος Γεννατάς –και πάλι αντλώ πληροφορίες από το Επίμετρο του Σακελλαρόπουλου– γεννήθηκε το 1888 στην Κεφαλονιά, κατατάχτηκε στο στρατό το 1910, πολέμησε στους Βαλκανικούς Πολέμους, το 1917 προάγεται σε υπολοχαγό, με αυτόν τον βαθμό συμμετέχει στην ελληνική εκστρατεία στη Μικρά Ασία, όπου και έχει αξιόλογη δράση. Στη Σμύρνη είναι που θα γνωριστεί με τη μετέπειτα σύζυγό του, εκεί θα παντρευτούν, λίγες μέρες πριν την αποχώρηση του ελληνικού στρατού. Ήταν φιλοβενιζελικός αξιωματικός, συμμετείχε στο Κίνημα του 1922, αργότερα θα σταλεί στη Γαλλία για μετεκπαίδευση σε σχολή εφαρμογής όπλων του πεζικού, αργότερα και πάλι λαμβάνει μέρος στο μεγάλο βενιζελικό κίνημα του 1935, οπότε και μετά την αποτυχία αυτού του κινήματος, θα αποστρατευθεί, θα φυλακισθεί, αλλά αργότερα θα επιστρατευθεί στον πόλεμο της Αλβανίας, ενώ στην Κατοχή θα ανήκει στους αξιωματικούς εκείνους τους συμπαθούντες το ΕΑΜ.

Μια διαφορετική προσέγγιση στα γεγονότα και, κυρίως, στους ανθρώπους που έζησαν και έδρασαν εκείνα τα κρίσιμα για τον ελληνισμό χρόνια.

Μια πλούσια σε γεγονότα ζωή, που το μέρος της εκείνο το οποίο αφορούσε την παραμονή του στη Μικρά Ασία θα διαβάσουμε –με τη δική του ιδιαίτερη γραφή– στον συγκεκριμένο τόμο. Κι έτσι θα μπορέσουμε να δούμε, κατά κάποιον τρόπο, το όλο εκείνο εγχείρημα που οδήγησε στη γνωστή τραγική κατάληξη, με τη ματιά και τα συναισθήματα ενός ανθρώπου που από τη μια υπηρετεί με συνέπεια το καθήκον του και από την άλλη καταγράφει τις προσωπικές του συναισθηματικές στιγμές.

Αλλά το βιβλίο –σαφέστατα πλέον περιληπτικά– συνεχίζεται και μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, καθώς η Μάνια Παπαδημητρίου μάς κάνει γνωστά και άλλα γεγονότα της οικογένειάς της, έτσι ώστε να μπορέσουμε να αντιληφθούμε το πώς όσα κάποια στιγμή συμβαίνουν σε επίπεδο πολιτικό μετατρέπονται σε οικογενειακή ιστορία.

Χαρακτήρισα πιο πριν την έκδοση ως πολλαπλά ιδιαίτερη. Κι αυτό γιατί πέρα από τα ημερολογιακά αποσπάσματα, τις φωτογραφίες, τους χάρτες και τα σχόλια, είναι η όλη εμφάνιση του βιβλίου που συνεπαίρνει με το μεράκι που την υλοποίησε, την ποιότητα της εκτύπωσης, τις ευρηματικές λύσεις συνύπαρξης χειρογράφων με σχόλια και φωτογραφίες. Μια ευκαιρία να γνωρίσει ο σημερινός αναγνώστης όχι μόνο λεπτομέρειες από μια εποχή και τις δράσεις που τη σημάδεψαν, αλλά και το ποιόν κάποιων ανθρώπων που έζησαν τότε και που, αν και δείχνουν να έχουν κινηθεί στο περιθώριο της επίσημης ιστορικής καταγραφής, στην ουσία ήταν εκείνοι που σφράγισαν τις εξελίξεις που φτάνουν ως τις μέρες μας.

Πηγή:

https://diastixo.gr/kritikes/diafora/20143-manitsa-eksrateia-gennata