Elniplex / Συνέντευξη Μαρίζας Ντεκάστρο / Απόστολος Πάππος / 26 Ιανουαρίου 2022

Γεννήθηκε το 1953 στην Αθήνα. Από το 1973 ως το 1982 έζησε το Παρίσι όπου σπούδασε Παιδαγωγικά και Λογοτεχνία για Παιδιά και Νέους στη Σορβόννη. Κάπου στα 1989 άρχισε να μεταφράζει βιβλία, την επόμενη χρονιά να υπογράφει δικά της βιβλία και το 1998 να γράφει κριτική παιδικού και εφηβικού βιβλίου. Τα τελευταία 10-12 χρόνια διανύει την ωριμότερη περίοδο της συγγραφικής της πορείας, κάτι που μπορεί να διακρίνει κανείς από τις πολλές διακρίσεις αλλά και πέραν αυτών, από την υψηλή ποιότητα και αισθητική των βιβλίων της που καλύπτουν ένα μεγάλο φάσμα του βιβλίου γνώσεων. Ακόμα και από τις μεταφράσεις της θα συμπλήρωνα (Λευκό πουλί, Κάπου λάμπει ακόμα ο ήλιος, Ο Όγκι κι εγώ, Θαύμα, Πρόσωπο με Πρόσωπο κ.α.)

Κρατικό Βραβείο Βιβλίου Γνώσεων το 2006 για τις «Μικρές Ιστορίες του Μουσείου: θησαυροί του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου», το 2017 για το «Λίγο πριν… λίγο μετά το 1821. Ένας κόσμος σε κίνηση» και το 2018 για το «2651 ημέρες δικτατορίας», το οποίο εντάχθηκε και στον κατάλογο White Ravens της Νεανικής Βιβλιοθήκης του Μονάχου, Βραβείο Βιβλίου Γνώσεων της IBBY- Ελληνικό Τμήμα το 2012 για το «Περπατώντας τις εποχές του Βυζαντίου», το 2016 για το Με τους ζωγράφους της Πινακοθήκης Αβέρωφ – Οδηγός για νέους (+White Ravens) και το 2021 για το 24 εικόνες για την Επανάσταση του 1821- Μακρυγιάννης & Ζωγράφος. Ένας αγωνιστής και ένας καλλιτέχνης), Τιμητικός Πίνακας της IBBY 2016 για τη μετάφραση του νεανικού βιβλίου Θαύμα και μερικές ακόμα διακρίσεις. Στη Χρυσή Λίστα πέραν κάποιων εκ των παραπάνω εντάξαμε το 2021 το Που κρύβονται τα δικαιώματα;. Είναι μέλος της Εταιρείας Ελλήνων Συγγραφέων, της IBBY-Ελληνικό τμήμα και της Συντακτικής Επιτροπής του ηλεκτρονικού περιοδικού Ο Αναγνώστης.

Τολμώ να πω ότι γνωρίζει το βιβλίο γνώσεων, τον μηχανισμό του, την αρχιτεκτονική του, τον τρόπο που θα το επιλέξει και θα το χτίσει καλύτερα από τον καθένα. Το νέο της βιβλίο Οι δικοί μου άνθρωποι που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Καλειδοσκόπιο σε εικονογράφηση της Χαράς Μαραντίδου είναι η συγκλονιστική, φωτεινή, αληθινή ιστορία μιας Εβραϊκής οικογένειας στην Αθήνα της Γερμανικής Κατοχής, η οποία διασώζεται από την ασύλληπτη συνωμοσία κάποιων Ελλήνων και φυγαδεύεται σε ένα χωριό της Κορινθίας. Με το χέρι στην καρδιά, θα σας κρατήσει από κάθε ανάσα που θα ανεβοκατεβάσετε πλάι στους σάκους της καρδιάς.

Η σπουδαία συγγραφέας και κριτικός παιδικής λογοτεχνίας Μαρίζα Ντεκάστρο σε #Συνέντευξη στο #ELNIPLEX.

(από αριστερά) Μαρίζα Ντεκάστρο, Χαρά Μαραντίδου, Αλέξα Αποστολάκη (Εκδ. Καλειδοσκόπιο)

Γνωρίζω ότι γράφεις μόνο όταν εσύ έχεις κάτι ισχυρό να πεις… Η αναπόφευκτη κλισέ ερώτηση. Γιατί έγραψες αυτό το βιβλίο;

Θα σου πω την ιστορία αυτής της ιστορίας. Τα βιβλία προκύπτουν μέσα από τις κουβέντες. Έτσι, μια μέρα σε ανύποπτο χρόνο, κουβεντιάζαμε με την Αλέξα Αποστολάκη του Καλειδοσκοπίου για το Ολοκαύτωμα. Είπαμε διάφορες ιδέες για βιβλίο και τ’ αφήσαμε εκεί. Με έτρωγε όμως. Την ιστορία αυτή, παρότι οικογενειακή, την ήξερα μέσες άκρες.

Σ’ ένα ταξίδι στο Ισραήλ ζήτησα από την ξαδέλφη μου, ετών 80+ σήμερα, να μου αφηγηθεί ακριβώς όπως θυμόταν τη διάσωση της οικογένειάς της. Μου είπε πώς κρύφτηκαν σε κάποιο χωριό Μάτσανι, της Κορινθίας, μου μίλησε για το καλύβι τους, τα γειτονόπουλα, το σχολείο του παπά. Πήγα στο Κρυονέρι όπως ονομάζεται σήμερα το χωριό, συνάντησα τους παλιούς φίλους της, συγκινήθηκα από την φιλοξενία τους, και ξεκίνησα. Και όλο αυτό κράτησε 3-4 χρόνια μέχρι να το εικονογραφήσει η χαρισματική, πολυτάλαντη Χαρά Μαραντίδου, να το χτενίσει χίλιες φορές η Αλέξα και να γίνει βιβλίο.

Το γράψιμο για μένα δεν είναι σκοινί κορδόνι! Γράφω μόνο και όταν με ενδιαφέρει. Έγραψα το βιβλίο για να δείξω ότι υπάρχουν και καλές στιγμές μέσα στην τραγικότητα του πολέμου.

Τι σημαίνει σήμερα το Ολοκαύτωμα για εσένα;

Να μην κλείνουμε τα μάτια και τα αφτιά μας στα δύσκολα και τα αποτρόπαια. Να μάθουμε και να θυμόμαστε. Μόνο αν  γνωρίζουμε τι πρέπει να θυμόμαστε το σύνθημα «Δεν ξεχνώ» αποκτά περιεχόμενο.

Το βιβλίο σου ξεκινά με ένα εντυπωσιακό black &white σαλόνι της Χαράς Μαραντίδου που ντύνεται από μια μαγική φράση: «Όλοι ήξεραν, αλλά κανείς δεν μιλούσε», η οποία στη δική μου αντίληψη έχει υποπέσει με αρνητικό συνήθως πρόσημο, ως δείκτης συνενοχής.

Σε τούτη την ιστορία πρόκειται για μια συνωμοσία που οδήγησε σε μια ενσυνείδητη θετική συνενοχή! Κανένας δεν τους πρόδωσε!

Μίλησέ μας για τη Ρεβέκκα-Κούλα, την Μπέκη που έγινε Κούλα για λόγους «προφύλαξης»; Πες μας για αυτήν την οικογένεια…

Ήταν μια τυπική αστική αθηναϊκή οικογένεια με δυο παιδιά 7 και 5 χρονών που άλλαξαν τα ονόματά τους για να σωθούν από τους ναζί, όπως πολλοί Αθηναίοι Εβραίοι, και πήραν χριστιανικές ταυτότητες χάρη στον διευθυντή της αστυνομίας Άγγελο Έβερτ και τον αρχιεπίσκοπο Δαμασκηνό.

Ποια ήταν τα συναισθήματα σου όταν κατάλαβες ως παιδί για πρώτη φορά τι συνέβη στο Ολοκαύτωμα;

Η οικογένεια του πατέρα μου και η πολυπληθής οικογένεια της μητέρας μου σώθηκαν στην κατοχή με τη βοήθεια πολλών ανιδιοτελών φίλων και αγνώστων. Ανήκω στην πρώτη μεταπολεμική γενιά, και στο σπίτι μου μου έλεγαν ιστορίες από εκείνα τα χρόνια. Οι ιστορίες που μου έλεγαν ήταν όμως «οι καλές», ενώ αιωρούνταν ένα «τους πήραν και δεν ξαναγύρισαν». Μικρή δεν ήξερα ποιους πήραν και τι απέγιναν.

Έφηβη πλέον, διάβασα στα γαλλικά το βιβλίο του Σιμόν Βίζενταλ «Οι δολοφόνοι είναι ανάμεσά μας», σοκαρίστηκα από τις φωτογραφίες και άρχισα να αντιλαμβάνομαι εκείνο το «τους πήραν». Το Ολοκαύτωμα πήρε την πραγματική του διάσταση και συνέχισα να το ψάχνω.

Για πρώτη φορά ένα βιβλίο σου έχει τόσο έντονο χαρακτήρα μαρτυρίας και προσωπικού βιώματος. Υπήρξαν επιπλέον δυσκολίες στο εγχείρημα αυτό;

Είναι μαρτυρία, αλλά δεν είναι προσωπικό βίωμα. Εγώ δεν τα έζησα αυτά. Τα έζησε η οικογένεια της ξαδέλφης μου. Η αλήθεια είναι ότι μπλέχτηκα συναισθηματικά με την ιστορία αυτής της διάσωσης.

Έπρεπε να συνταιριάξω συναίσθημα και ιστορικότητα, να ειπωθούν τα πράγματα ως έγιναν, να βγουν θετικά μηνύματα ανθρωπιάς, συνεργασίας και εντέλει ανθρωπιστικής προσφοράς.

Μιας και είσαι από τις πιο εμβριθείς κριτικούς λογοτεχνίας για παιδιά και νέους, επιβεβαίωσε ή διόρθωσέ με, αισθάνθηκα για πρώτη φορά ότι βιβλίο σου, ενώ είναι προφανώς ένα βιβλίο γνώσεων, όπως μαρτυρά άλλωστε το παράρτημα και η ιστορική επόπτευση της ιστορίας σε αυτό αλλά και τα τεκμήρια (φωτογραφίες κτλ), στέκεται και ως μια μυθοπλαστική ιστορία.

Σωστά το λες. Είναι μια ιστορία με αρχή, μέση και τέλος. Ακόμα κι αν δεν ανατρέξει κάποιος στα τεκμήρια θα διαβάσει απλά όψεις της ζωής στη γερμανική κατοχή με τα πάνω της και τα κάτω της, τον φόβο, τα παιχνίδια…

Δεν είναι ασφαλώς η πρώτη φορά που το κάνεις. Πόσο δύσκολη διαδικασία ήταν η αναζήτηση και η καταγραφή αυτών των σημαντικών προφορικών και γραπτών μαρτυριών,  η συγκέντρωση και η μελέτη σχετικής βιβλιογραφίας και η αξιοποίησή τους εν τέλει για να προκύψει αυτό το βιβλίο;

Δεν θέλω να κάνω την έξυπνη, όμως η προετοιμασία ήταν σχετικά εύκολη: η πρώτη ύλη ήταν ζωντανή -ξαδέλφη και χωριανοί-, η βιβλιογραφία υπήρχε ήδη στη βιβλιοθήκη μου, οι υπόλοιποι συγγενείς έδωσαν από τα αρχεία τους φωτογραφικό υλικό και πρόσθετες πληροφορίες… Έμενε η σύνθεση και να βρω τον καταλληλότερο παιδαγωγικά τρόπο για να ενσωματωθούν σ’ αυτές τις παιδικές αναμνήσεις τα γενικότερα ιστορικά ζητήματα. Έμφαση δόθηκε στο παράρτημα όπου, αντί να τα αναφέρουμε σε ένα τυπικό «χρονολόγιο» της εποχής, τα περάσαμε μέσα από τη ζωή κάθε μέλους της μεγάλης οικογένειας.

«Ποτέ δε θα μάθουμε τα ονόματά τους». Το Κρυονέρι/ Μάτσανι σήμερα θυμάται εκείνη την ιστορία;

Οι κρίκοι της αλυσίδας για τη φυγάδευση και τη διάσωση της οικογένειας ήταν πολλοί, και όλοι στην Αντίσταση. Η επιχείρηση οργανώθηκε από το ΕΑΜ της Αθήνας σε συνεργασία με τον ΕΛΑΣ της Κορινθίας, και, ναι, δεν τα έμαθαν ποτέ τα ονόματα εκείνων των πρώτων κρίκων.

Οι κάτοικοι του χωριού φυσικά και θυμούνται. Άλλωστε συναντήθηκαν πρόσφατα με την Κούλα-Ρεβέκκα και την οικογένειά της στο χωριό. Όσο για τις μαρτυρίες τους καταγράφηκαν με πρωτοβουλία του Κρυονερίτη Πάνου Πούλου σε ένα πολύτιμο προφορικό αρχείο!

Η Ελλάδα αναδεικνύει τέτοιες σπουδαίες ιστορίες.

Υπάρχουν δεκάδες ιστορίες κυνηγημένων από τους ναζί που σώθηκαν από απλούς ανθρώπους και άλλες τόσες από πολλούς που τους πρόδωσαν. Νομίζω ότι οφείλουμε να μιλάμε για όλες! Η μεγάλη Ιστορία, η ελληνική και βεβαίως άλλων χωρών, βρίθει ακόμα από στερεότυπα που εμποδίζουν τη γνώση μας και συντηρούν αυτάρεσκους μύθους.

Ένας από τους ελληνικούς μύθους είναι ότι οι συμπατριώτες μας έσωσαν τους Εβραίους συμπολίτες τους.

Φέτος, η εγχώρια βιβλιογραφία για παιδιά ενισχύεται σημαντικά με τη Ζάζα της Αργυρώς Πιπίνη και ασφαλώς με το δικό σου βιβλίο. Γιατί το φοβόμασταν τόσο το θέμα; Μόνο την Έρικα θυμάμαι σε βιβλίο πρώτης γραμμής για παιδιά κάτω των 8 ετών κι αυτό μεταφρασμένο, από εσένα μάλιστα∙ και τα τρία από το Καλειδοσκόπιο.

Μόλις τις δυο τελευταίες δεκαετίες άνοιξε ο φάκελος «Ολοκαύτωμα» από τους ιστορικούς και άρχισε να μελετιέται, με αποτέλεσμα να πάρει τη σκυτάλη και η λογοτεχνία για ενηλίκους και νέους. Έλληνες συγγραφείς, εξαιρώ τον Κοκάντζη και τις αναφορές περί του Ολοκαυτώματος που υπάρχουν σε μυθιστορήματα των Ζέη και Σαρρή, και αναφέρω ενδεικτικά τους Μ. Κλιάφα, Κ. Στοφόρος, Ευα Κασιάρου, Μ. Δασκαλάκη, κ.ά. που έγραψαν για παιδιά, ενώ κυκλοφορούσαν από χρόνια μεταφράσεις ξένων σχετικών παιδικών βιβλίων.

Ο χειρισμός του Ολοκαυτώματος για τα παιδιά και τους νέους ενέχει πολλές δυσκολίες: να μην τρομοκρατήσεις, να μιλήσεις ζυγισμένα, ειλικρινά και αληθινά….

Όποιος ενδιαφέρεται μπορεί να ανατρέξει στις οδηγίες για τη διδασκαλία του Ολοκαυτώματος στον ιστότοπο ushmm.

Πώς γίνεται να υπάρχουν σήμερα άνθρωποι που δίνουν φωνή και ψήφο σε κόμματα και θαυμαστές  εκείνων των πολιτικών ηγετών; Είναι απλά ελλιπής παιδεία και ιστορική μνήμη;

Ε, γίνεται! Υπάρχουν άπειροι ανεγκέφαλοι ανάμεσά μας! Δυστυχώς, οι ιδέες που οδήγησαν στο Ολοκαύτωμα είναι ακόμα δραστήριες στην κοινωνία μας. Επιβάλλεται να ανακινούμε συνεχώς το θέμα και βεβαίως να το «διδάσκουμε» στις νεότερες γενιές. Η ιστορική μνήμη δεν είναι κάτι αφηρημένο! Καλλιεργείται!

1453, 1821, 1967-1973, Ακρόπολη, Βυζάντιο, Πινακοθήκες. Τι έχει σειρά, Μαρίζα;

Προσεχώς ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος, μια σύνθεση μαρτυριών, λογοτεχνικών κειμένων, φωτογραφικών ντοκουμέντων και γεγονότων όχι μόνο πολεμικών…

Πηγή:

https://www.elniplex.com/decastro-interview