Διάστιχο / Ελένη Γεωργοστάθη: «Φίλοι δεμένοι με κλωστή» / Κατερίνα Ζαμαρία / 19 Σεπτεμβρίου 2024

Τα σύμβολα αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της λογοτεχνίας. Ένα πρόσωπο, ένας τόπος, ένα αντικείμενο, γίνονται σύμβολα εσωτερικών, ψυχικών καταστάσεων. Στο πλαίσιο μιας σύμβασης τα σύμβολα, που διαχρονικά έχουν καθιερωθεί μέσω παραδόσεων ή εμπειριών, γίνονται το όχημα για να οδηγηθεί ο αναγνώστης από το σημαίνον στο σημαινόμενο, από το ρητό στο υπόρρητο, ξεκλειδώνοντας το κείμενο.

Ο Γιουνγκ έλεγε ότι «στα παραμύθια η ψυχή διηγείται την ιστορία της» και αυτό κάνει η Ελένη Γεωργοστάθη στο Φίλοι δεμένοι με κλωστή. Συγγραφέας ιστοριών που απευθύνονται σε παιδιά του δημοτικού, στο συγκεκριμένο βιβλίο δοκιμάζεται –με μεγάλη επιτυχία– και στον χώρο του εικονογραφημένου βιβλίου, με την καθοριστική συμβολή της Χρύσως Χαραλάμπους στην εικονογράφηση.

Η Μαρία είναι ένα μικρό κοριτσάκι που, εξαιτίας των επαγγελματικών υποχρεώσεων των γονιών της, αναγκάζεται να αλλάζει συνεχώς τόπο διαμονής. Και όσο κι αν αυτό μοιάζει ως μια ενδιαφέρουσα, διαρκής περιπέτεια ανακάλυψης νέων τόπων, στη μικρή Μαρία προκαλεί μια διαρκή αγωνία για το κατά πόσο θα μπορέσει να δημιουργήσει νέους –κάθε φορά– φίλους, για να δεθεί μαζί τους και να μην την ξεχάσουν όταν φύγει.

Η συγγραφέας γνωρίζει καλά το πόσο καθοριστική είναι η σταθερότητα ειδικά στη ζωή των μικρών παιδιών. Τα σταθερά πρόσωπα αναφοράς (γονείς, φροντιστές, δάσκαλοι, φίλοι), το σπίτι, το σχολείο (ως χώροι οικείοι) διαμορφώνουν τις απαραίτητες προϋποθέσεις τόσο της συναισθηματικής ασφάλειας όσο και της ομαλής κοινωνικοποίησης. Η σταθερότητα είναι εργαλείο στη διαμόρφωση ενός υγιούς ψυχισμού. Εξίσου καλά γνωρίζει τη σημασία που διαδραματίζει η φιλία στο χτίσιμο της προσωπικότητας του παιδιού, εκεί που το Εγώ συναντιέται με το Εσύ.

Με άξονα αυτούς τους δύο πόλους, η Ελένη Γεωργοστάθη θα αναθέσει στην πρωταγωνίστριά της μια δημιουργική και ταυτόχρονα «θεραπευτική» απασχόληση. Η Μαρία, στη διάρκεια των ταξιδιών, πλέκει χρωματιστά βραχιολάκια. Αυτά θα είναι το αποχαιρετιστήριο δώρο της στους περαστικούς φίλους της, όταν θα έρθει και πάλι η ώρα να μετακομίσει. Έτσι, τα βραχιολάκια γίνονται σύμβολο της έμφυτης ανάγκης μικρών και μεγάλων για την ανάπτυξη δεσμών, αλλά και αποτύπωση της ωριμότητας της Μαρίας που αποδέχεται ότι κάποια πράγματα, όσο δυσάρεστα κι αν είναι, είναι αναπόφευκτα.

H κλωστή που μας δένει με τους άλλους είναι φτιαγμένη από τα υλικά συναισθημάτων όπως η αγάπη.

Όμως, τα βραχιολάκια από κλωστή της Μαρίας δεν είναι μόνο σύμβολα αποχαιρετισμού. Γιατί, για όσο καιρό παραμένει σε έναν τόπο, η Μαρία αφηγείται στους φίλους της στο σχολείο τις περιπέτειες από αυτά τα διαρκή ταξίδια της. Οι ιστορίες της, λοιπόν, θα γίνουν η δική της «κόκκινη κλωστή δεμένη…» που θα υφάνει τη σχέση της με τους άλλους· γιατί οι ιστορίες είναι αυτές που κρατούν τους άλλους ζωντανούς.

Η τριτοπρόσωπη αφήγηση και η μηδενική εστίαση είναι αυτά που επιτρέπουν να μάθουμε την ιστορία της Μαρίας. Ο παντογνώστης αφηγητής αφήνει να μιλήσουν τα γεγονότα και, μέσα από αυτά, τα συναισθήματα. Η κυκλική αφήγηση, από την άλλη, επιτρέπει να παρακολουθήσουμε μια πλήρη ιστορία. Σε αυτό το εξαιρετικά υπαινικτικό κείμενο, θα δούμε τη Μαρία να επιστρέφει κάποια στιγμή σε κάποιο από τα σχολεία όπου κάποτε φοίτησε. «Γύρεψε την παλιά της δασκάλα, αλλά δεν ήταν πια εκεί. Είδε κάποιους παλιούς συμμαθητές της, όμως εκείνοι φαινόταν να την έχουν ξεχάσει». Κι ενώ απογοητευμένη κάθεται και αναζητά παρηγοριά στις ιστορίες που κουβαλά μέσα της «…δεν είδε τα δυο παιδιά που έτρεχαν προς το μέρος της με απλωμένα χέρια». Δυο παιδιά που φοράνε το βραχιολάκι-δώρο. Με αυτόν τον τρόπο η Γεωργοστάθη θα υπογραμμίσει τη σημασία του γερού δεσμού της φιλίας (αλλά και ρεαλιστικά θα υπονοήσει ότι υπάρχουν και φιλίες που κόβονται, που δεν κρατάνε). Γιατί η κλωστή που μας δένει με τους άλλους είναι φτιαγμένη από τα υλικά συναισθημάτων όπως η αγάπη.

«Η εικονογράφηση του παιδικού βιβλίου έχει ιδιαίτερη σημασία στην εξέλιξη ποικίλων ικανοτήτων και δεξιοτήτων στο παιδί, ακριβώς λόγω του ρόλου της εικόνας που ενισχύει τον αυθορμητισμό και τη φαντασία των παιδιών». Έτσι, η επιτυχία ενός εικονογραφημένου βιβλίου είναι αποτέλεσμα της συνεργασίας ανάμεσα σε τρεις τροπικότητες: της λεκτικής –που νοηματοδοτεί το κείμενο–, της οπτικής και της σχεδιαστικής. Η εικόνα διαθέτει δομική αυτοτέλεια και «επιβάλλει» στον αναγνώστη την αναζήτηση των πληροφοριών που κρύβονται σε αυτές. Οι μελετητές της λογοτεχνίας για παιδιά υποστηρίζουν πως «στα βιβλία με εικόνες για μικρές ηλικίες, οι εικόνες αναπαριστούν/κατασκευάζουν όψεις και διαστάσεις της παιδικής ηλικίας […] κατασκευάζοντας έτσι “ζωγραφιστές” παιδικότητες».

Η Χρύσω Χαραλάμπους παραδίδει ένα πλήρως νοηματοδοτημένο εικονογραφικά κείμενο. Στα σαλόνια του βιβλίου, με μια έντονη χρωματική παλέτα, με σχήματα γεωμετρικά και με εικόνες που ξεδιπλώνονται, όπως οι δρόμοι που κάθε φορά αναγκάζεται να πάρει η Μαρία, η Χαραλάμπους θα υιοθετήσει εικαστικά μια παιδικότροπη αφήγηση. Οι εικόνες συνυποδηλώνουν όσα το κείμενο δε θα πει. Τα συναισθήματα της πρωταγωνίστριας, τα διαφορετικά πρόσωπα, οι ατελείωτοι δρόμοι που συμπλέκονται με τα βραχιόλια της φιλίας, που κυριαρχούν στις φόδρες του βιβλίου, τα σύννεφα και αστεράκι που άκουσε την κρυφή ευχή της. Κι ένα πράσινο αυτοκίνητο που στη σχάρα του δεν κουβαλά βαλίτσες ή κουτιά… κουβαλά ένα πλυντήριο, ένα ψυγείο, μια σιδερώστρα, ένα πορτατίφ, κατσαρόλες… ακόμα και μια μπανιέρα. Όλη εκείνη, δηλαδή, την οικοσκευή (μέσα στην οποία κρύβεται η ιδιαιτερότητα κάθε οικογένειας) που μετατρέπει μια κατοικία σε σπίτι (σύμβολο σταθερότητας, ενσωμάτωσης, καταφυγίου).

Βιβλίο που απευθύνεται σε παιδιά από 5 ετών και που θα κερδίσει και γονείς και εκπαιδευτικούς με την αισθητική και τα μηνύματά του.

Πηγή:

https://diastixo.gr/kritikes/paidika/23083-filoi-demenoi-me-klosth