ΚΕΙΜΕΝΑ / Βουβά κόμικς & εικονοβιβλία:Τεχνικές αφήγησης στα βιβλία χωρίς λέξεις / Αγγελική Γιαννικοπούλου / 28 Δεκέμβριος 2020

Το βιβλίο χωρίς λόγια ή χωρίς λέξεις (wordless picturebook), ή βουβό/ βωβό ή σιωπηλό βιβλίο (silent picturebook), όπως τείνει να ονομάζεται πλέον στην ελληνική βιβλιογραφία μεταφράζοντας τους αντίστοιχους ξένους όρους, αποτελεί ένα είδος που σταδιακά αρχίζει να συγκεντρώνει την προσοχή όλο και περισσότερο μελετητών. Μάλιστα στην Ελλάδα παρουσιάζεται το παράδοξο φαινόμενο να δημοσιεύονται επιστημονικά άρθρα, αλλά και να εκπονούνται διδακτορικές διατριβές, για ένα είδος που ακόμη δεν καταγράφει εγχώρια εκδοτική παραγωγή. Γιατί ενώ στο διεθνή χώρο το βιβλίο χωρίς λόγια γνωρίζει τεράστια άνθηση που κορυφώνεται στις αρχές αυτού του αιώνα, στην Ελλάδα κυκλοφορούν ελάχιστες μεταφράσεις ξενόγλωσσων βιβλίων, πολλά εκ των οποίων είναι πλέον εξαντλημένα. Το πολύ ενδιαφέρον Η φάλαινα, το αγόρι και η θάλασσα ανάμεσά τους της εικαστικού Πέρσας Ζαχαριά, που εκδόθηκε το 2018 από τις εκδόσεις Καλειδοσκόπιο, είναι αυτήν τη στιγμή το μοναδικό ελληνικό βιβλίο χωρίς λόγια.

Το βιβλίο Βουβά κόμικς και εικονοβιβλία: Τεχνικές αφήγησης στα βιβλία χωρίς λέξεις της Μαριάννας Μίσιου αποτελεί την πρώτη εκτενή ελληνική μελέτη που αφορά όχι μόνο το εικονογραφημένο βιβλίο (picturebook), αλλά και τα κόμικς, καθώς και την graphic novel. Και παρόλο που η τελευταία απουσιάζει από τον τίτλο του βιβλίου, το νέο είδος, που ήρθε για να μείνει, εκδίδεται, βραβεύεται και, παράλληλα με τα άλλα δύο, μελετάται και στη σιωπηλή του εκδοχή (wordless graphic novel). Το βιβλίο της Μίσιου αποτελεί μια μελέτη όλων των ειδών της “σχεδιαστικής λογοτεχνίας”, και καθίσταται ένα βιβλίο αναφοράς για όσους ασχολούνται με αυτήν.

Στα Βουβά κόμικς και εικονοβιβλία: Τεχνικές αφήγησης στα βιβλία χωρίς λέξεις το κύριο βάρος δίνεται στους τρόπους με τους οποίους ένα βιβλίο χωρίς λόγια λέει μια ιστορία. Άλλωστε οι φαινομενικές παραδοξότητες αυτών των βιβλίων δεν σταματούν εδώ, αφού οι εικόνες όχι μόνο κατορθώνουν να διηγούνται μια ιστορία, αλλά απαιτούν κι έναν ενεργητικό αναγνώστη (δες κεφ. Ο ρόλος του δημιουργού και του αναγνώστη), που θα συμβάλει καθοριστικά στη νοηματοδότησή τους και θα συν-δημιουργήσει την ιστορία. Και ενώ τα βιβλία με εικόνες στη συνείδηση πολλών ταυτίζονται με τα μικρά παιδιά, τα βιβλία χωρίς λόγια, αποτελώντας ένα πολυεπίπεδο ανάγνωσμα που ικανοποιεί ένα μεγάλο εύρος αναγνωστών, συχνότατα αποδεικνύονται διηλικιακά.

Και ακόμη, μολονότι τα βιβλία χωρίς λόγια είναι σιωπηλά, καταφέρνουν να μεταδίδουν ένα εκκωφαντικό πανδαιμόνιο ήχων, ενώ μέσω στατικών εικόνων είναι σε θέση να αποδίδουν τόσο την κίνηση (δες κεφ. Κινησιολογικός κώδικας) όσο και τη χρονική ροή (δες κεφ. Χρόνος και χώρος). Και παρόλο που στην κοινή αντίληψη τα βιβλία ταυτίζονται με το γραπτό λόγο, τα βιβλία χωρίς λόγια, που συνήθως περιορίζουν το γραπτό τους κείμενο στο περικείμενό τους (δες κεφ. Εξώφυλλο και οπισθόφυλλο), έμπρακτα αμφισβητούν πολλές από τις απόψεις μας για το βιβλίο και τη λογοτεχνία, καθώς δεν υστερούν ούτε σε αφηγηματική δύναμη ούτε σε αισθητική ποιότητα.

Το βιβλίο της Μαριάννας Μίσιου μέσα σε 200 περίπου σελίδες καταφέρνει να αναφερθεί στα σημαντικότερα σημεία της μελέτης του βιβλίου χωρίς λέξεις, θίγοντας θέματα ορολογίας και οριοθέτησης του είδους, αφηγηματικούς παραμέτρους, όπως τη φωνή ή την εστίαση, τη σχέση του με συγγενείς τέχνες, σαν τον κινηματογράφο και τη φωτογραφία, και κυρίως τις αφηγηματικές δυνατότητες της εικόνας που είναι σε θέση να αφηγείται χωρίς τη συνδρομή λέξεων. Μάλιστα η μελέτη των στοιχείων της εικόνας, όπως η γραμμή, το σχήμα, το χρώμα, το πλαίσιο κ.ά., αποκτούν ευρύτερο ενδιαφέρον που δεν περιορίζεται μόνο στα εικονογραφηγήματα χωρίς λόγια, αλλά αποδεικνύεται πολύτιμο εργαλείο για την ανάλυση κάθε εικόνας, ανεξάρτητα από το είδος του κειμένου στο οποίο συναντάται.

Σε μια προσεγμένη έκδοση με πλήθος παραδειγμάτων που καθιστούν προσεγγίσιμο και εύληπτο έναν μάλλον απαιτητικό θεωρητικό προβληματισμό, και με αρκετές εικόνες από παιδικά βιβλία που κυκλοφορούν διεθνώς, το βιβλίο Βουβά κόμικς και εικονοβιβλία ξεχωρίζει και γιατί φέρνει στο χώρο της μελέτης της παιδικής λογοτεχνίας, που συνήθως περιορίζεται σε αγγλόφωνες πηγές, τη γαλλόφωνη βιβλιογραφία και το γαλλικό παιδικό βιβλίο.

Ευχή όλων θα ήταν το άρτιο θεωρητικό βιβλίο της Μαριάννας Μίσιου να λειτουργήσει ως καταλύτης στην έκδοση βιβλίων χωρίς λόγια Ελλήνων δημιουργών!

Αγγελική Γιαννικοπούλου

Καθηγήτρια Παιδικής Λογοτεχνίας

ΤΕΑΠΗ, ΕΚΠΑ

Πηγή:

http://keimena.ece.uth.gr/vouvacomics