Ο Αναγνώστης / “Όλοι ήξεραν αλλά κανείς δεν μιλούσε” / Ελένη Χοντολίδου / 3 Φεβρουαρίου 2022

Διδάσκω σε φοιτήτριες και φοιτητές την προσέγγιση του Ολοκαυτώματος μέσω λογοτεχνικών κειμένων τα τελευταία πολλά χρόνια και, ας μου επιτραπεί, βρήκα το βιβλίο της Μαρίζας Ντεκάστρο εξαιρετικά πολύτιμο και διδακτικά πολλαπλώς χρήσιμο για παιδιά που μπορούν να κατανοήσουν το θέμα (ας αποφασίσουν οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί ποια είναι η κατάλληλη ηλικία, ας πούμε από επτά και πάνω), για παιδιά Γυμνασίου αλλά και για μεγαλύτερα παιδιά που έχουν δυσκολία να προσεγγίσουν μεγάλες αφηγήσεις. Το βιβλίο είναι κατάλληλο και για ενηλίκους που θέλουν να απολαύσουν ένα καλό βιβλίο, ένα ενδιαφέρον αισθητικά πολυτροπικό κείμενο.

Η εικονογράφηση της Χαράς Μαραντίδου χωρίς να ακυρώνει ή να επιβάλλεται στο κείμενο και τη δραματικότητά του το συνοδεύει ισότιμα. Είναι μια δεύτερη αφήγηση. Σαν να μου φαίνεται ότι οι δύο γυναίκες συνεργάστηκαν στενά και με μεγάλη επιτυχία. Όπως και να ’χει η εικονογράφηση είναι ένα στοιχείο διδασκαλίας από μόνη της και –με μεγέθυνση– θα μπορούσε να λειτουργήσει ως έκθεση στην τάξη ή το σχολείο. Οι φωτογραφίες αναδεικνύουν το ιστορικό υλικό, το υπομνηματίζουν το καθιστούν περισσότερο κατανοητό.

Με σεβασμό και συγκίνηση η Μαρίζα Ντεκάστρο αφηγείται την ιστορία κλάδου της οικογένείας της και του τρόπου που τα μέλη της σώθηκαν από τους Ναζί φιλοξενούμενα στο χωριό Μάτσανι (Κρυονέρι σήμερα) της ορεινής Κορινθίας. Η συγγραφέας, έμπειρη στο αντικείμενο καταφέρνει να συγκινήσει χωρίς ίχνος μελοδραματισμού χρησιμοποιώντας έξυπνα διαφορετικές «φωνές» και κειμενικά είδη. Υπάρχει η αφηγήτρια σε γ΄ πρόσωπο: «Όλοι ήξεραν αλλά κανείς δεν μιλούσε», το α΄ ενικό του μικρού κοριτσιού του εσωφύλλου (φωνή παιδιού) που είναι ενίοτε είναι α΄ πληθυντικού όταν θέλει να συμπεριλάβει την οικογένειά της: «Μέναμε στην Αθήνα…». Πρόκειται, όπως μαθαίνουμε στο τέλος της αφήγησης για την Ρεβέκκα Καμχή (Κούλα το ψεύτικο της όνομα στην κατοχή).

Σιγά σιγά η μικρή ηρωίδα αρχίζει να καταλαβαίνει τι συμβαίνει, τι είναι ο πόλεμος και μαζί της οι μικροί αναγνώστες εισάγονται αριστοτεχνικά στις μικρές λεπτομέρειες της καθημερινής ζωής που είναι –κατά την ταπεινή μου άποψη– και ο πλέον ενδεδειγμένος τρόπος να διδαχτεί η μικρή ιστορία, η ανθρωποκεντρική: ο φόβος των Γερμανών, οι πινακίδες στα μαγαζιά, η έλλειψη τροφίμων, οι πλαστές ταυτότητες , τα παιχνίδια των παιδιών… Μετά την εγκατάσταση της οικογένειας στο χωριό η συγγραφέας αρχίζει να χρησιμοποιεί αυθεντικές μαρτυρίες των κατοίκων που καταγράφηκαν στο προφορικό αρχείο του χωριού πριν λίγα χρόνια όταν οι διασωθέντες Εβραίοι συγγενείς της συναντήθηκαν με τους κατοίκους του χωριού. Το λογοτεχνικό κείμενο σε πλαίσιο και με άλλη γραμματοσειρά από τις πολύτιμες μαρτυρίες. Πολλά μπορεί να κάνει ο ενήλικας (γονιός ή εκπαιδευτικός) που θα διαβάσει το κείμενο με τα παιδιά: οι μαρτυρίες μπορούν να διαβαστούν όλες μαζί στο τέλος ή από διαφορετικά παιδιά το κάθε «σαλόνι» επιτονίζοντας με διαφορετικό τρόπο το κάθε κειμενικό είδος.

Το σημαντικό είναι ότι η συγγραφέας δεν ωραιοποιεί την κατάσταση ούτε τις σχέσεις μεταξύ των χριστιανών του χωριού και της εβραϊκής οικογένειας. Είναι κοντά στην αλήθεια και την υπηρετεί με σεβασμό: και τα στερεότυπα υπάρχουν αλλά υπερτερεί η διάθεση βοήθειας με πρωταγωνιστή τον παπά του χωριού και την οικογένεια που τους φιλοξενεί. Η αφήγηση τελειώνει με την εγκατάσταση της οικογένειας στην Παλαιστίνη.

Και μετά ερχόμαστε στο τελευταίο και πολύ ενδιαφέρον κομμάτι του βιβλίου (μέχρις εδώ κυριαρχούσε η λογοτεχνία και η μαρτυρία, τώρα εισαγόμαστε στην οικογενειακή και την εθνική ιστορία): μαύρα πεζά στοιχεία για τις πληροφορίες σχετικά με την οικογένεια Σακκή από τον Βόλο με φωτογραφίες studio, εκδρομών, ταυτοτήτων και πλάγια τα ιστορικά στοιχεία της εποχής. Οι τελευταίες 4 σελίδες πληροφορούν τους αναγνώστες για τη διάσωση, τους Δικαίους των Εθνών και την επίσκεψη της οικογένειας της Ρεβέκκας-Κούλας στο Κρυονέρι (Μάτσανι) προκειμένου να συναντηθούν με τους απογόνους της οικογένειας που τους φιλοξένησαν.

Ένα πολύτιμο εργαλείο στα χέρια μας όχι μόνον για τις επετείους που τόσο πρόχειρα ετοιμάζονται και γίνονται ευκαιριακά στις σχολικές τάξεις. Ένα εργαλείο για ένα σύνθετο και πολύωρο project λογοτεχνίας και ιστορίας για τους «δικούς μας» ανθρώπους.

Πληροφορία: Ετοιμάζεται εκπαιδευτικό πρόγραμμα για την Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση

Πηγή:

https://www.oanagnostis.gr/quot-oloi-ixeran-alla-kaneis-den-miloyse-quot-tis-elenis-chontolidoy/