Κυριάκος Χαραλαμπίδης: Σαλιγκάρι και Φεγγάρι / Ομιλία Παυλίνας Παμπούδη / 2 Απριλίου 2019

Διαβάστε την ομιλία της ποιήτριας Παυλίνας Παμπούδη, στην παρουσίαση της παιδικής ποιητικής συλλογής του Κυριάκου Χαραλαμπίδη "Σαλιγκάρι και Φεγγάρι" στο Σπίτι της Κύπρου, στις 2 Απριλίου 2019.

 

"Τον Κυριάκο Χαραλαμπίδη τον αγαπώ και τον εκτιμώ βαθιά ως ποιητή. Είναι σύγχρονος και διαχρονικός ταυτόχρονα, είναι ανθρώπινος και ένθεος, και έχει δώσει από τους πιο σημαντικούς και σημαίνοντες στίχους του καιρού μας.

Ξαφνιάστηκα όταν έλαβα το Σαλιγκάρι και το Φεγγάρι του.

Προφανώς, ένας ποιητής τέτοιου μεγέθους χρειάζεται να γράψει πολλά μεγάλα βιβλία μέχρι να καταφέρει να γράψει κι ένα μικρό!

Έγραψε λοιπόν και το παιδικό βιβλίο του!  

 

Πρέπει να σας πω ότι κατ’ αρχήν είμαι πολύ επιφυλακτική απέναντι στην «παιδική λογοτεχνία».

Ήταν πάντα για μένα ένας όρος κακά φορτισμένος (όπως ήταν παλιά και ο όρος «γυναικεία λογοτεχνία»): και οι δυο συνήθως υποδήλωναν  πονήματα ήσσονος σημασίας και μικρών απαιτήσεων. Και με θύμωναν.

 

Κατ’ εμέ, ένα βιβλίο κάπως αλλιώτικο, κάπως πιο παιγνιώδες από τα συνήθη για να έχει λόγο δημιουργίας και ύπαρξης πρέπει να μπορεί να απευθύνεται εξίσου και σε κοντούς και σε ψηλούς ανθρώπους, δηλ. ΚΑΙ στα προς στιγμήν παιδιά, αλλά ΚΑΙ στα παντοτινά παιδιά.

Πρέπει να είναι πολυεπίπεδο και πολυδιάστατο, έτσι που να μπορείς πάντα  να βρεις κάτι, και να βρίσκεις διαφορετικά πράγματα, ανάλογα σε ποια ψυχολογική κατάσταση και σε ποια ηλικία είσαι την ώρα που το διαβάζεις.

Ή, έστω, να μη βαριέσαι να το διαβάσεις σε όποια ηλικία και να βρίσκεσαι.

 

Ας μην ξεχνάμε πως η ποίηση και το παραμύθι είναι ομόρριζα: κάποτε  απευθύνονταν στο ίδιο κοινό: σε όλους. Αντιμετώπιζαν ένα κοινό κοινό, ενιαίας ηλικίας. Οι βάρδοι και οι παραμυθάδες απευθύνονταν σε ολόκληρη την κοινότητα, ασχέτως ηλικίας. Τα έπη ήταν πολυεπίπεδα και πολυδιάστατα -ποίηση και παραμύθι μαζί. 

 

Ας μην ξεχνάμε επίσης πως το βιβλίο είναι ένα μαγικό αντικείμενο,πιο μαγικό από κάθε ηλεκτρονικό κουτί και κάθε ηλεκτρονική διαφυγή, γιατί δεν το βάζεις εσύ, αλλά σε βάζει εκείνο σε λειτουργία.

Ειδικά ένα βιβλίο «παραμυθολογοτεχνίας». Που πρέπει να σε «πηγαίνει αλλού» με τρόπο μαγικό - χωρίς να εξαρτάται η δράση του αυτή από τον διδακτισμό ή την μεταφορά μηνυμάτων που πιθανόν περιέχει (για τα οποία στοιχεία είμαι επίσης πολύ επιφυλακτική).

 

Τα αναφέρω όλα αυτά θέλοντας να σας πω ότι, ακριβώς επειδή  σέβομαι πολύ την παραμυθολογοτεχνία, δεν έχω ποτέ άλλοτε παρουσιάσει τέτοιου είδους βιβλίο.

Αλλά, τώρα, το συγκεκριμένο βιβλίο το έχει γράψει ποιητής! Και αγαπημένος μου. Ο Κυριάκος Χαραλαμπίδης.

 

Λοιπόν, ο Κυριάκος Χαραλαμπίδης, δεν μπορεί, «κι από την άλλη όψη θα είναι ίδιος», σκέφτηκα, παραφράζοντας τον Ελύτη.

Εξάλλου, συμπλήρωσα τον συλλογισμό μου, έτσι κι αλλιώς, ο πραγματικός ποιητής γράφει πάντα «παίζοντας» - με τη λαχτάρα, τη σοβαρότητα και την αφοσίωση που δείχνει ένα παιδί στο παιχνίδι του.

Είναι «παις, παίζων, πεττεύων»…

 

Ναι, ο ποιητής χρησιμοποιεί τις λέξεις (και τα κενά ανάμεσα στις λέξεις) σαν πολύχρωμο παιδικό Lego ήχων, ρυθμών και αντιστίξεων για να «οικοδομήσει» ποίηση, και να ψυχαγωγηθεί – με την ετυμολογική έννοια της ψυχαγωγίας.

 

Είχα γράψει πως το ποίημα απαρτίζεται από λέξεις που η σειρά και η συναρμογή τους –η σύνταξη– είναι μη αναμενόμενη ή έστω ελαφρά διαφορετική από τον καθημερινό λόγο ή και από το λόγο της πεζογραφίας. Αυτό και μόνο, αμέσως αμέσως, δίνει την αίσθηση μιας άλλης οπτικής, ενός «κουνημένου» ή διπλοτραβηγμένου ενσταντανέ.

Οι λέξεις, πάλι, απαρτίζονται από συλλαβές. Οι συλλαβές από φθόγγους. Οι φθόγγοι από γράμματα. Κι εδώ σταματά η «υλική» υπόσταση του ποιήματος:

Τα γράμματα προέρχονται από αρχέτυπους ήχους. Οι ήχοι, από άφατα συναισθήματα.

Τα συναισθήματα, από α-νόητα, ασύλληπτα στοιχεία, ανάλογα προς το στοιχειώδες σωματίδιο της πυρηνικής φυσικής (το ελάχιστο) που η ύπαρξή του προβλέπεται απλώς από τη θεωρία και δεν έχει ακόμα πειραματικά επαληθευτεί.

Κάπου λοιπόν στον πυρήνα της λέξης, υπάρχει η ουσία, το τελικό άτμητο.

 

Η ουσία της λέξης, μέσω του εσωτερικού ρυθμού του ποιήματος (ή και των χρήσιμων «παραφωνιών» και κυρίως της δίεσης), μπορεί να «περάσει» άμεσα, να συναντήσει, και να συνευρεθεί με το άτμητο της ψυχής.)

Αυτό συμβαίνει στην μεγάλη ποίηση, αυτό μπορεί να συμβεί και στην «μικρή».

Και στο φεγγάρι και στο σαλιγκάρι.

 

Είχα δίκιο σε όλα αυτά τα περίπλοκα που σκέφτηκα: ο Κυριάκος Χαραλαμπίδης «και από την άλλη όψη του είναι ίδιος». Το είχε εντοπίσει και η  Άντα Κατσίκη Γκίβαλου στο τόσο εμπεριστατωμένο και ευαίσθητο επίμετρό της, λέγοντας, πιο απλά, πως εδώ ο ποιητής «προσκαλεί τα παιδιά σε μια συνομιλία με την δική του παιδική ψυχή».

 

Και, επισημαίνοντας ότι «τα ταχταρίσματα και τα νανουρίσματα είναι αυτά που πρωτοφέρνουν το παιδί σε επαφή με την ποίηση», καθώς «ο ρυθμός τού τραβά το ενδιαφέρον και το οικειώνει, και οι εικόνες / μεταφορές  το εισάγουν στην κατανόηση των αφηρημένων εννοιών.»

 

Βεβαίως, ο Κυριάκος Χαραλαμπίδης δεν κομίζει νεοσσό γλαύκας με τα παιδικά του ποιηματάκια:

Πολλοί συγγραφείς και ποιητές παγκοσμίως (αναφέρω προχείρως Σουίνμπερν, Τένυσσον, Κίπλινγκ, Στήβενσον, Τουαίην, Γιερσώφ, Πούσκιν, Έλιοτ), έγραψαν κάποτε ή έγραφαν πότε πότε παιγνιωδώς, είτε για τα παιδιά τους, είτε απλώς για το παιδί μέσα τους …

Από τους ημέτερους αναφέρω τον Ρίτσο, που διοχέτευσε όλο τον συναισθηματισμό του σε τρυφερούς στίχους γεμάτους υποκοριστικά στο  «Πρωινό άστρο»: «Κοριτσάκι, θέλω να σου φέρω τα φαναράκια των κρίνων…». Και, βεβαίως, τον Ελύτη με τα ανάλαφρα λυπητερά του: «Τρι και τρι και τρι και τρι /τι γλυκιά που’ν η ζωή /τι γλυκιά και τι πικρή / τρι και τρι και τρι και τρι…»

 

Αν θα έπρεπε όμως να εφεύρουμε ένα ποιητικό πρόγονο του Κυριάκου Χαραλαμπίδη, στο είδος αυτό, θα έπρεπε να αναφέρουμε τον Σεφέρη με το «Ποιήματα με ζωγραφιές σε μικρά παιδιά»: «Ήτανε μια κοπέλα στο Πεκίνο/ που ’λεγε πάντα «Δώσ’ μου κι απ’ εκείνο»./ και σαν της τα δώσαν όλα, /έγινε σαν πασαβιόλα / και την έκλαψαν πολύ στο Πεκίνο.»

 

(Όχι πως και πριν από τον Σεφέρη ήταν ξένο είδος στην Ελλάδα τα Nonsense. Είχαμε από παλιά αυτά τα «παραδοσιακά», παράλογα, -ακόμα και τρομαχτικά παιδικά τραγουδάκια που διασκέδαζαν τα μικρά παιδιά ή συνόδευαν τα παιχνίδια τους. Θυμηθείτε: «Ήταν ένα μικρό καράβι που ήταν αααταξίδευτο. Και τότε ρίξανε τον κλήρο να δούνε ποιος ποιος ποιος θα φαγωθεί…» ή  «Η μικρή Ελένη κάθεται και κλαίει / γιατί δεν την παίζουνε οι φιλενάδες της / Σήκω απάνω, τα μάτια κλείσε τον ήλιο κοίτα, κι αποχαιρέτα μας…» ή «Πινακωτή πινακωτή / από τ’ άλλο μου τ’ αυτί / γιατί είναι η μάνα μου κουφή…» ή «Πάει λαγός να πιει νερό / στου μωρού μου τον λαιμό!»

Κι ένα σωρό άλλα, που συνεχίζουν να επιβιώνουν από γενιά σε γενιά...

 

Τα 24 ποιηματάκια της συλλογής του Κυριάκου Χαραλαμπίδη – όσα και τα γράμματα του αλφάβητου - έχουν στοιχεία από όλα αυτά, περασμένα από το ευγενές φίλτρο του ποιητή, ένα φίλτρο πλεγμένο από τρυφερότητα, σοφία και χιούμορ.

Είναι δε, γραμμένα σε διάφορες χρονικές περιόδους.

Ένα από αυτά, «Το σκυλάκι μου» που «το’ να πόδι του είναι μαύρο / τ’ άλλα τρία είναι λευκά»  το έγραψε το 1959, όταν δεν είχε ακόμα απομακρυνθεί πολύ από την παιδική του ηλικία.

Τα υπόλοιπα έχουν συντεθεί το 81, το 82 και το 83 – και σε μια τρίτη εύφορη περίοδο, ανάμεσα 2013 και 2018 κατά την οποία ο ποιητής, «κάτοικος πλέον της ιστορίας» ξεκουραζόταν από την έμπνευσή του εμπνεόμενος ποικίλα «σύννεφα μυθοπλασίας». Και, σαν το πουλί: «Λαλούσε κι έλεγε και τραγουδούσε / όλα που ήξερε και που μπορούσε».

 

Στο Σαλιγκάρι και Φεγγάρι υπάρχουν ποιηματάκια με οικολογικά και κοινωνικά μηνύματα, και άλλα διδακτικά, γραμμένα για κάποιο ιδιαίτερο σκοπό,

Άλλα όμως κινούνται στον φυσικό χώρο του ποιητή μεταξύ ιστορίας και μυθολογίας, όπως αυτό για την Αμμόχωστο, την Βασιλεύουσα: «Στο σπίτι που καθόσουνα / (πριν γεννηθούνε τα παιδιά / που τώρα μας ακούνε / το εβδομήντα τέσσερα / Αυγούστου δεκατέσσερις / μπήκαν οι Τούρκοι κι έσπασαν / την κλειδαριά και γκρέμισαν…»  ή όπως αυτό, το φτιαγμένο από τη γνωστή ποιητική του στόφα: «μ’ αστροκέντητες / ξάφνω φωνές / νοτερά πετεινά / γέρνουν / (αθώα παιδιά) / προς τη μεριά των αθανάτων / με των φτερών τους τ’ αλαφρό ακροπάτημα / ξοπίσω τους αφήνοντας / του αέρα τον αφρό/ και μ’ ένα /μ’ ένα τρέμουλο γλυκό / (πάντα σκιρτώντας τρέμουλο γλυκό) / της Άνοιξης / ραμφίζουνε / τον όρθρο…»

 

Το Σαλιγκάρι και Φεγγάρι είναι ένα πολύ φροντισμένο βιβλίο με εξαιρετική εικονογράφηση της Μαριλένας Μελισσηνού.

Ένα πολλά πλούσιο βιβλίο που μέσα του ο καθένας μπορεί να βρει ομορφιά, σαλιγκάρι και φεγγάρι, χάρη και μαργαριτάρι!"

 

 

Παυλίνα Παμπούδη, 2/4/2019