Elniplex / Βιβλιοσυναντήσεις#3: Στεφανίδη συζητά για τη Μικρασιατική Καταστροφή / Απόστολος Πάππος / 26 Νοεμβρίου 2022

Πέντε γυναίκες συγγραφείς που βρίσκονται πίσω από πολύ ιδιαίτερα βιβλία, τα οποία ενώνονται με το αόρατο και ορατό νήμα της ιστορίας κάτω από τη σκέπη του 1922, έγιναν η αιτία της δημιουργίας μιας Βιβλιοσυνάντησης, μιας διαφορετικής μορφής συζητήσεων/ #Συνεντεύξεων στο #ELNIPLEX.

Με τις πέντε εκλεκτές προσκεκλημένες μου, προέκυψε μια ζεστή και πολύ ξεχωριστή ζωντανή συζήτηση, γεμάτη μνήμες, βιώματα, προσωπικές αναφορές, Ιστορία, γοητευτικές μικρο-ιστορίες και ασφαλώς πολλή λογοτεχνία.

Με πυρήνα το συντριπτικό, σαρωτικό 1922, που προσδιόρισε την τύχη του σύγχρονου Ελληνισμού και εξακολουθεί να ορίζει όψεις του, γίναμε ένας απαράμιλλος διαδικτυακός καμβάς (τι γράφει κανείς για να αποφύγει τη λέξη «πάνελ»!) με τις πράγματι διακεκριμένες συγγραφείς Αγγελική Δαρλάση, Ελένη Δικαίου, Λίλη Λαμπρέλλη, Αλεξάνδρα Μητσιάλη και την εικονογράφο και συγγραφέα Φωτεινή Στεφανίδη και μιλήσαμε με μια σπάνια αλληλεπιδραστική ζωντάνια σε μια απροσχεδίαστη συζήτηση με υποτυπώδη δομή που άφησε τον αυθορμητισμό να θριαμβεύσει, το βίωμα και τη γνώση να κυλήσουν σαν αληθινό ποτάμι. [...] Ήρθε η ώρα να ταξιδέψουμε στην ιστορία των βιβλίων μέσα από τα μάτια των δημιουργών τους και μέσα από αυτά στην ιστορία της Ελλάδας. Αξίζει τον κόπο να ταξιδέψετε σε αυτή τη μοναδική ζύμωση, πιστέψτε με…

Οι μνήμες της γιαγιάς, ένα καλοκαίρι στην αυλή και τα γαλάζια σαν νερό μάτια του Χρυσοστόμου Σμύρνης

Ήθελα αρχικά να αποτυπωθεί το προσωπικό αποτύπωμα, το οικογενειακό βίωμα που διέγειρε μέσα τους την ανάγκη να γράψουν μια τέτοια ιστορία. Έτσι, επιχείρησα πρώτα να δώσω λόγο σε αυτή την πτυχή. Από πού ήρθε το βιβλίο τους που βάζει στο κάδρο την Ελλάδα προ εκατό ακριβώς ετών.

Φωτεινή Στεφανίδη: Προσωπικά έγραψα το Τζιέρι με ευκαιρία την επέτειο των εκατό χρόνων από την Καταστροφή. Το έγραψα το 2021.

Πάνω σε μια κουβέντα με την Αλέξα Αποστολάκη (σημ.: εκδότρια Καλειδοσκοπίου), μετά την έκδοση του βιβλίου Παπούτσια με λουράκι, μου λέει «εκτός αυτό που έχεις γράψει μέσα στα Παπούτσια που σου λέει η γιαγιά σου για τα εικονίσματα, σου είχε πει κι άλλα;» «Ουυυ, πολλά». «Τα θυμάσαι;». Την άλλη μέρα κιόλας άνοιξα συρτάρια βρήκα υλικό και άρχισε η μνήμη να ζωντανεύει.

Γι’ αυτό το βιβλίο είναι και αποσπασματικό αλλά και τεκμηριωμένο αποκλειστικά από τη γιαγιά. Ανέτρεξα σε πηγές για τα λεγόμενά της, και πάντα, πάντα επιβεβαιωνόταν με ακρίβεια το κάθε τι που μου είχε πει. Το μόνο που προσπάθησα μ’ αυτό το βιβλίο ήταν να μεταφερθώ στο καλοκαίρι του 180 στην αυλή μας στο Ηράκλειο Αττικής και να το ξαναζήσω.

Την αποποιήθηκε τη συγγραφική ιδιότητα όταν τη ρώτησα, μετά από δύο τόσο πετυχημένα συγγραφικά τολμήματα που αγαπήθηκαν ιδιαιτέρως. Από σεμνότητα αλλά και από πιστεύω. «Δεν είμαι συγγραφέας. Πάντοτε έγγραφα και είχα και μια αφηγηματική διάθεση. Πολλοί ζωγράφοι γράφουν, αποδίδουν με λέξεις τις εικόνες. Καθώς έλεγε ο Τσαρούχης που πρόλαβα και πήγα και στον δικό του κήπο στο κοντινό Μαρούσι, τα γραπτά των ζωγράφων είναι πιο καλά από τις ζωγραφιές των συγγραφέων. Αντί να ξεκινήσω τη μέρα γράφοντας, έρχεται -όποτε έρχεται- το γράψιμο να ξεκινήσει τη μέρα μου με κάποια ισχυρή αφορμή. Μετά ξανά ησυχία».

Το Τζιέρι μου 1922 πάντως πήγε με το ένστικτο, με τα βιώματα και τις μνήμες της γιαγιάς, δημιουργώντας μια ιστορία με ροή.

Φωτεινή Στεφανίδη: Άρχισα να το γράφω φέρνοντάς την στο νου μικρό κοριτσάκι στην Τρίγλια, στο σπίτι και στο σχολειό, το θαυμαστό σχολειό με τα σιδερένια λουλούδια στην πόρτα του που είχε φροντίσει να χτιστεί ο ίδιος ο Χρυσόστομος, ο νουνός της. Κι ύστερα έφερνε το ένα το άλλο. Το κοριτσάκι μεγάλωνε, φτωχή οικογένεια με 6 αγόρια και τη Φωτίκα μοναδικό κορίτσι, καλλιτεχνική οικογένεια που τη σκορπίσαν η μετανάστευση και οι πόλεμοι. Στα ταξίδια που έκανε αναζητώντας δουλειά και ταυτόχρονα ξεφεύγοντας από τους πολέμους, αντάμωσε τον παππού, εύπορος τούτος, αν και στο τέλος ρημάχτηκε ολότελα και βασίστηκαν όλοι στη Φωτίκα, τη γιαγιά μου. Πλέκεται η ιστορία με τα παιδάκια τους να γεννιούνται το καθένα με 3-4 χρόνια διαφορά σε άλλο τόπο, σαν να σχηματίζουν τη διαδρομή της οικογένειας και μαζί την τροπή της Ιστορίας. Και πάμε από Τρίγλια Βουκουρέστι, από εκεί Οντέσσα, μετά Φεργκάνα, κι ύστερα με χίλια βάσανα στην Πόλη για να βρεθούν όλοι στην Ελλάδα. Αρχικά Μακεδονία, μετά Ραφήνα και στο τέλος Αθήνα.

Οι μικρές ιστορίες ξεφύτρωναν ανάμεσα και στήριξαν το βιβλίο, αυτές το στήριξαν. Δεν υπάρχει ίχνος μυθοπλασίας, μόνο συναισθήματα πέρα από την αφήγηση. Προσπάθησα κάπως να τα συνθέσω χρονικά όλα αυτά. Με τις μικρές αφορμές που υπάρχουν ακόμα στο σπίτι, τις φωτογραφίες, τα φορέματα, τα εργόχειρα, τα αντικείμενα. Το κάθε ένα ανέσυρε και ένα μικρό περιστατικό.

Κάπως έτσι γράφτηκε, με νύξεις και χρώματα το κομμάτι αυτό της ιστορίας, ατεκμηρίωτο αλλά χέρη στην ακρίβεια των λόγων της γιαγιάς, σωστό ιστορικά Τα θαυμαστά στοιχεία που επιβεβαιώθηκαν ήταν η σιδεριά του Σχολείου της Τρίγλιας, οι Σάρτες του Ουζμπεκιστάν, τα φουργόνια, τα εικονίσματα και αυτό το νερένιο χρώμα των ματιών του Χρυσόστομου.

[...]

Α.Π: Έγιναν απίθανα πράγματα τότε. Από τις απροσδόκητα χαμένες εκλογές του Βενιζέλου το 1920, βασιλιάδες που αλλάζανε, μέχρι μια προέλαση που έφτασε εκατοντάδες χιλιόμετρα μέσα δίχως λόγο, με τον στρατό να μένει ανεφοδίαστος.

Φωτεινή Στεφανίδη: Αυτό που με έχει συγκινήσει πιο βαθιά από όλα, είναι αυτό το καλοκαίρι που συγκέντρωσα το υλικό, το οποίο δεν το σημείωσα πουθενά παρά μόνο στην καρδιά και το κατέθεσα έτσι, καθώς το σημείωνα, έβλεπα πόσο αδύναμη είμαι σήμερα εγώ, και κάθε χρόνο που περνάει και χειρότερα. Η γιαγιά μου, απλά, ήρεμα, πότε πότε με δάκρυ, συχνά με το χαμόγελο, μετέφερε τη Μικρασία ολόκληρη στην αυλή μας μέσα σε δύο μήνες με όλα τα γεγονότα, τα πολιτιστικά στοιχεία, με όλη την καρδιά της. Όσο μιλούσε, δεν ήμασταν στο Ηράκλειο της Αττικής, ήμασταν στη Τρίγλια, στη Κωνσταντινούπολη, στην Οντέσσα, στη Ραφήνα και όλα αυτό τα αράδιαζε τόσο άμεσα την ώρα που έφτιαχνε το φαγητό, έβαζε το ουζάκι ή τύλιγε το μαλλί σε κουβάρια.

Τόσο απλά διαχειριζόταν ψυχικά όλο αυτό το τραγικό, το τεράστιο ιστορικό συμβάν. Σήμερα, εμείς πελαγώνουμε με το ασήμαντο, για το σημαντικό ούτε λόγος, καταρρέουμε. Τα πάντα άλλαξαν ραγδαία, έξω και μέσα στις ψυχές των ανθρώπων. Τότε, η μεγάλη αυτή Καταστροφή αντιμετωπίστηκε από τους Μικρασιάτες και ανθρώπινα και με μεγάλη αξιοπρέπεια αλλά και ζώντας όσο μπορούσαν πιο όμορφα την κάθε μέρα.

Ελένη Δικαίου: Να προσθέσω κάτι πάνω σε αυτό που λέει η Φωτεινή. Οι Μικρασιάτες δεν  δούλευαν μόνο και πρόκοβαν πνευματικά και οικονομικά. Ήξεραν και να χαίρονται τη ζωή όπως οι Ίωνες πρόγονοί τους. Αγάπη για το ωραίο και την προκοπή, η Μικρασία ως ιδέα και τρόπος ζωής, αξίες και αρχές τις οποίες υπηρετούσαν με τη σωστή σειρά, το μοναδικό περιουσιακό στοιχείο το οποίο κατάφεραν να σώσουν από την καταστροφή, πάνω σ’ αυτό στηρίχτηκαν για να χτίσουν καινούργιους κόσμους.

Φωτεινή Στεφανίδη: Αυτό έχει περάσει στο αίμα γιατί κι εμένα ο πατέρας μου ήρθε από εκεί το 1924, είμαι δεύτερης γενιάς Μικρασιάτισσα μα το έχω ακόμα.

[...]

Οι αντιστοιχίες με το σήμερα

Μεγάλοι πόλεμοι, ανακατατάξεις, εδαφικές αναδιατάξεις, προσφυγικές ροές, εθνικές και οικονομικές κρίσεις τεράστιες, χρηματιστήρια, ανεργίες, ακροδεξιά κόμματα. Τότε και τώρα.

Φωτεινή Στεφανίδη: Με δυο λέξεις, έρχεται ένα τσουνάμι. Δεν ξέρουμε πόσο θα σηκωθεί, τι θα σαρώσει, τι θα αφήσει.

Α.Π: Έχουμε την ποιότητα οι άνθρωποι στο σύνολό μας να το κρατήσουμε;

Φωτεινή Στεφανίδη: Πιστεύω ότι οι άνθρωποι της δουλειάς, οι καθαροί, θα πάρουν πάλι τα πράγματα στα χέρια τους. Οι άλλοι, αυτοί που κάνουν όλη την κρυμμένη δουλειά θα συνεχίσουν πάλι στην πλάτη του κόσμου. Δεν ξέρουμε πού θα πάει γιατί έχουμε δύο πλευρές, δεν είναι μόνο οι Ρώσοι αλλά και οι άλλοι, όλοι εμείς, οι τάχα μου «καλοί», τα φιλαράκια της Αμερικής.

[...]

Πηγή:

https://www.elniplex.com/stephanidi