Ο Αναγνώστης / Η εκτυφλωτική δύναμη των εικόνων / Ελένη Γεωργοστάθη / Μάιος 2023

Η άποψη ότι η εικονογράφηση είναι απλώς θεραπαινίδα των λέξεων, αν και έχει υποχωρήσει σημαντικά τα τελευταία χρόνια, δεν παύει να αποκαλύπτεται ποικιλοτρόπως ακόμα και στις μέρες μας. Παραγγελιές, σκηνοθετικές υποδείξεις προς τον/την εικονογράφο από συγγραφείς και εκδοτικά στελέχη, αποσιώπηση του ονόματος και της δουλειάς του/της ή τηλεγραφική αναφορά του/της σε βιβλιοπαρουσιάσεις κ.ά. Κι όμως, η τέχνη της εικονογράφησης όχι απλώς συνιστά το αναγκαίο άλλο μισό του κειμένου, ειδικά στα εικονογραφημένα βιβλία, αλλά πολλές φορές είναι εκείνη που γίνεται φορέας, και μάλιστα με τρόπο ευφάνταστο, πρωτότυπο και ελκυστικό για τον αναγνώστη, νοημάτων, πληροφοριών, αφηγηματικών εξελίξεων που δεν περιέχονται στο άλλο της μισό. Με αποκορύφωμα τα silent books, όπου οι εικόνες αναλαμβάνουν εξολοκλήρου το βάρος της αφήγησης, χωρίς τη συνδρομή των λέξεων.

[...]

Το βιβλίο της Φωτεινής Στεφανίδη Το κοτσύφι είναι το σιωπηρό ημερολόγιο της γνωριμίας και της σχέσης ενός παιδιού με ένα κοτσύφι που κατοικεί στο δέντρο δίπλα στο παράθυρό του. Μιας σχέσης βραδυφλεγούς στην αρχή, που θα σφυρηλατηθεί μέσα από μικρά στιγμιότυπα που απέχουν περίπου δέκα δεκαπέντε μέρες το ένα από το άλλο, όπως υποδηλώνει η ημερολογιακή ένδειξη που συνοδεύει κάθε σαλόνι. Με ματιά κινηματογραφική και μοντάροντας προσεκτικά τις λήψεις της, μικρά στιγμιότυπα στο περιθώριο σχεδόν της καθημερινότητας του αγοριού –στον δρόμο για το σχολικό, την ώρα που ζωγραφίζει στην αυλή, ενώ βγαίνει βόλτα με τον μπαμπά ή τη μαμά–, η εικονογράφος, με απαλές γραμμές και μια παλέτα στην οποία εναλλάσσονται θερμά και ψυχρά χρώματα, καταγράφει την αρχική γνωριμία παιδιού και κοτσυφιού, καθώς το πρώτο εντυπωσιάζεται από το τραγούδι του δεύτερου, το παρατηρεί να χτίζει σιγά σιγά τη φωλιά του, εμπνέεται εικαστικά από αυτό, βλέπει την οικογένειά του να μεγαλώνει, σώζει το μικρό του από βέβαιο κίνδυνο. Και μετά φεύγει για διακοπές. Και ξαναγυρνά. Έρχεται η στιγμή που με τη σειρά του φεύγει το κοτσύφι. Για να ξαναγυρίσει κι αυτό έναν χρόνο περίπου μετά την πρώτη τους γνωριμία. Δεν είναι ένα τέχνασμα της αφήγησης η κυκλική αυτή πορεία, είναι ο κύκλος της φύσης και μαζί της ζωής.

Αν, όπως προειπώθηκε, οι λήψεις της Φωτεινής Στεφανίδη έχουν απόσταση αρκετών ημερών η μία από την άλλη, υπάρχει στο βιβλίο της μια κομβική αφηγηματικά στιγμή, με ημερομηνία Τρίτη 10 Μαΐου. Τρία διαδοχικά σαλόνια με την ίδια ημερομηνία, τρία καρέ όπου το αγόρι βλέπει τη γάτα να απειλεί το μικρό κοτσύφι που έχει πέσει από το δέντρο και σπεύδει να το σώσει, ενώ το μεγάλο κοτσύφι επιτίθεται στη γάτα. Είναι μια στιγμή αμοιβαιότητας. Όχι μόνο γιατί παιδί και κοτσύφι συνεργάζονται για να σώσουν το μικρό, αλλά και γιατί η σχέση τους αποκτά μια ουσιαστικά αμφίδρομη διάσταση. Το παιδί, από παρατηρητής, έχει μπει στη ζωή του πουλιού. Κι αυτό γίνεται σαφές στο αμέσως επόμενο σαλόνι, όταν το αγόρι φεύγει για διακοπές και η οικογένεια των κοτσυφιών πηγαινοέρχεται από το κλαδί της στο κλειστό του παντζούρι, σαν να το αναζητά.

Η αμοιβαιότητα αυτή είναι ενδεικτική και μιας σχέσης ισοτιμίας, ή ισότιμης ανεξαρτησίας. Έχουμε συνηθίσει να διαβάζουμε για τις σχέσεις που διαμορφώνουν παιδιά με κατοικίδια, ζώα δηλαδή που ζουν δίπλα στους ανθρώπους, έχοντας εγκαταλείψει την «άγρια» φύση τους. Πάνε όπου πάμε, η ζωή τους ορίζεται από τις δεσμεύσεις που εμείς αποφασίζουμε για εκείνα. Η εικονογράφος όμως εδώ καταπιάνεται με τη σχέση που διαμορφώνει ένα παιδί με ένα ζώο που ζει δίπλα του μεν, ελεύθερο δε. Που φτιάχνει τη δική του οικογένεια. Που χτίζει το δικό του σπίτι. Που μεταναστεύει. Αυτό δεν το αποτρέπει από το να δεθεί με το παιδί. Αλλά ούτε το αναγκάζει να ζήσει με τους όρους που εκείνο του επιβάλλει. Από την άποψη αυτή, το Κοτσύφι στρέφει το βλέμμα του αναγνώστη στη φύση που ελεύθερη ανασαίνει δίπλα μας, ακόμα και στον αστικό ιστό, καλώντας τον να την προσέξει, να τη φροντίσει, να σεβαστεί το δικαίωμά της στην ελευθερία. Όχι τυχαία, νομίζω, ο κόσμος των ενηλίκων στο βιβλίο μοιάζει αδιάφορος απέναντι σε όσα διαμείβονται κυριολεκτικά μπροστά στα μάτια του. Η βιαστική μαμά, ο εθισμένος στην τεχνολογία μπαμπάς ίσως κρούουν για αρκετούς από μας το καμπανάκι της αυτοκριτικής.

Φαντάζει ίσως παράδοξη η δημιουργία ενός silent book με πρωταγωνιστή ένα κοτσύφι, γνωστό για το μελωδικό του κελάηδισμα. Πού πάνε, αλήθεια, οι ήχοι όταν τα βιβλία είναι σιωπηλά; Η Φωτεινή Στεφανίδη ευρηματικά το εικονοποιεί και αυτό με τη μορφή μικρών μελωδικών σταγόνων που ήδη από το δεύτερο σαλόνι έρχονται να αφυπνίσουν κυριολεκτικά και μεταφορικά το μικρό αγόρι. Και που θα το ξαναβρούν, πάλι στο κρεβάτι του, στο τελευταίο σαλόνι. Οι διάσπαρτες στο κείμενο και στις φόδρες του βιβλίου παιδικές του ζωγραφιές υπογραμμίζουν και αυτές με τον τρόπο τους την ανάγκη των ίδιων των παιδιών για μια πιο ουσιαστική, πιο ειλικρινή και αμφίδρομη σχέση με τη φύση.

Πηγή:

https://www.oanagnostis.gr/i-ektyflotiki-dynami-ton-eikonon-tis-elenis-georgostathi/