Bookpress / «Με το ίδιο όνομα» του Μάνου Κοντολέων (κριτική) / Άντα Κατσίκη-Γκίβαλου / 26 Απριλίου 2023

Ο Μάνος Κοντολέων μας εκπλήσσει συχνά ως συγγραφέας, όχι μόνο γιατί τα βιβλία του απευθύνονται σε διαφορετικό και ευρύ ηλικιακά κοινό, αλλά και για την ποικιλία του θεματικού του ρεπερτορίου, κυρίως όμως για τους τρόπους, τις αφηγηματικές τεχνικές και τα μυθοπλαστικά τεχνάσματα που μετέρχεται για να αναδείξει κάθε φορά θέματα, ζητήματα, καταστάσεις που τον απασχολούν.

Η σχέση παππού-εγγονού έχει αποτελέσει πηγή έμπνευσης και δύο άλλων βιβλίων του: Μανόλο και Μανολίτο και Μανόλο Μανολίτο και... Μανουήλ που εκκινούν από την προσωπική βιωματική σχέση του συγγραφέα με τον εγγονό του. Ωστόσο θίγουν γενικότερα τις σχέσεις ενηλίκων-ανηλίκων με διαφορετικό τρόπο το καθένα.

Όνειρα που μεταφέρονται από γενιά σε γενιά

Η συνομιλία παρόντος-παρελθόντος, η ζωή στην πόλη και στην επαρχία, ο ρόλος της φύσης και του μύθου, τα διακείμενα στο εκτενές αφήγημα Με το ίδιο όνομα διαδραματίζουν ένα διαφορετικό ρόλο, από αυτόν που έχουν στα παραπάνω βιβλία και διαφοροποιούν τους στόχους της συγγραφικής πρόθεσης του Κοντολέων. Στο βιβλίο αυτό δεν είναι μόνον η συγγένεια που δημιουργεί έντονα συναισθήματα ανάμεσα στους δυο μυθοπλαστικούς ήρωες∙ είναι τα όνειρα που μεταφέρονται από τη μια γενιά στην άλλη μέσα από το βίωμα, μέσα από τη φύση και μέσα από την πολιτισμική κληρονομιά. Όνειρα διαφορετικά για κάθε γενιά, όμως όνειρα που οι ήρωες κατορθώνουν να υλοποιήσουν και μαζί μ’ αυτούς και ο κάθε αναγνώστης. «Γινόμαστε αυτό που είχαμε ονειρευτεί…», «τελικά είμαστε τα όνειρά μας» (σ. 43) είναι «φράσεις-κλειδιά» που ο παππούς διατρανώνει στις γραπτές ιστορίες που αφήνει ως παρακαταθήκη στον εγγονό του μέσα σε κίτρινους φακέλους με την σημείωση να διαβαστούν, όταν αυτός θα μάθει να διαβάζει. Όρος που προϋποθέτει την αδιαμεσολάβητη σχέση παππού-εγγονού. Ο συγγραφέας και με αυτόν τον τρόπο τονίζει την αντίληψή του για τον ανήλικο αναγνώστη ως αυτόνομη προσωπικότητα και ισότιμο με τον ενήλικο, άποψη που έχει υποστηρίξει και μυθοπλαστικά και σε άρθρα και θεωρητικά του κείμενα διαχρονικά.

Σ’ αυτή τη βιωματική διαγενεακή σχέση δίνουν ευρύτητα και παγκοσμιοποιούν τους συμβολισμούς του φυσικού στοιχείου και των μυθολογικών όντων οι αφηγήσεις του παππού.

Οι ιστορίες αυτές που πηγάζουν από τις εμπειρίες ζωής του παππού, αυτόνομες αφηγήσεις που προβάλλουν αφηγηματικά αξίες, παραδείγματα ζωής από τη φύση και τη μυθολογία απευθύνονται στον εγγονό και περιμένουν αυτός να τις ζωντανέψει, «να τις μετατρέψει σε αλήθειες» (σ. 17).

Στο Με το ίδιο όνομα συνομιλούν οι εκπρόσωποι διαφορετικών γενεών με ποικίλους τρόπους. Συνδιαλέγονται στο παρόν, ανακαλούν το παρελθόν μέσω της μνήμης, ενώ παράλληλα οραματίζονται το μέλλον. Η μυρωδιά του πορτοκαλιού και η γλύκα της φιλύρας, «η μυρωδιά του σπιτιού εκεί πέρα στο δάσος που μένει» ο παππούς (σ. 16), μυρωδιές μιας ζωής, που έχουν διαποτίσει τη ζωή του από το παρελθόν, αναζητούνται από τον εγγονό στο γιλέκο του παππού, που αποτελεί τη «μικρή, ασήμαντη ελπίδα» (σ. 19) στο παρόν ότι το σπίτι του παππού δεν θα καεί και ο ίδιος θα σωθεί από την πρόσφατη πυρκαγιά.

Σ’ αυτή τη βιωματική διαγενεακή σχέση δίνουν ευρύτητα και παγκοσμιοποιούν τους συμβολισμούς του φυσικού στοιχείου και των μυθολογικών όντων οι αφηγήσεις του παππού: «Ο φάκελος με τη μυρωδιά του φλαμουριού» και «Το όνειρο της πορτοκαλιάς», αφηγήσεις που διακρίνονται και τυποτεχνικά, καθώς είναι τυπωμένες σε άλλη γραμματοσειρά και χρώμα σελίδων. Στις εγκιβωτισμένες αυτές ιστορίες το μυθολογικό παρελθόν της Φιλύρας και η λαϊκότροπη παράδοση της πορτοκαλιάς εμπλουτίζουν τον κόσμο του νεαρού δέκτη με πλήθος από αξίες και συναισθήματα που εκπροσωπούν τα δέντρα, τα φυτά και τα λουλούδια που διατρέχουν το κείμενο και βοηθούν το μικρό συνομιλητή στη διεύρυνση των εμπειριών που θα τον καταστήσουν ικανό να υλοποιήσει και τα δικά του όνειρα.

[...] χωρίς λεκτικά ψιμύθια ο Κοντολέων συνδέει τη μυθολογία με το παρόν και τη ζωή των ηρώων.

Το άρωμα της φιλύρας απομάκρυνε «κάθε λύπη ή πόνο, φόβο ή ανατριχίλα» (σ. 25). Η μυρωδιά της πρόσφερε γαλήνη, γαλήνη που έδινε και η ίδια ως δέντρο στο γιο της, τον Χείρωνα, που θεράπευε τον πόνο των άλλων, όπως λέει ο μύθος το νόημα του οποίου συνδέεται άμεσα με το παρόν των δυο ηρώων που ως άλλοι Χείρωνες θα γιατρέψουν το δάσος από την πυρκαγιά.

Με λόγο απλό, μέσα από πρωτοπρόσωπη αφήγηση που αναφέρεται στο παρόν και με απεύθυνση του παππού σε δεύτερο πρόσωπο και στις δύο εγκιβωτισμένες ιστορίες, χωρίς λεκτικά ψιμύθια ο Κοντολέων συνδέει τη μυθολογία με το παρόν και τη ζωή των ηρώων. «Εγώ θα φτιάξω το σπίτι μου ξανά …και η Φύση το δικό της! Το όνειρό μας θα γίνει πραγματικότητα…» (σ. 38).

Τον ίδιο στόχο υπηρετεί και το δεύτερο εγκιβωτισμένο κείμενο «Το όνειρο της πορτοκαλιάς». Στην περίπτωση αυτή δεν είναι το μυθολογικό παρελθόν που τροφοδοτεί το ρεαλιστικό παρόν αλλά η έντεχνη λαϊκότροπη παράδοση. Στόχος της πορτοκαλιάς είναι να λουστεί στο φως του ήλιου και να δημιουργήσει καρπούς σαν μικρούς ήλιους. Σαφώς αισιόδοξη, με προβολή την επίτευξη του στόχου της πορτοκαλιάς, η ιστορία αυτή δρα συμπληρωματικά και διαφορετικά από την προηγούμενη. Με την αισιοδοξία που πηγάζει από το πλήθος λέξεων και φράσεων που εκφράζουν τη ζωή («χρώματα αποχρώσεις λουσμένα στο φως», «φύλλα πιο πράσινα», «το δέντρο μεγάλωνε, ψήλωνε, ήταν κι αυτό μαγεμένο με τα χρώματα […] ξετρελαμένο με τις λάμψεις του ήλιου» κ.ά.) το κείμενο αυτό δρα καταλυτικά στους αποδέκτες, παρακινώντας τους να υλοποιήσουν τους στόχους τους, γεγονός που πιστοποιείται στο επόμενο και τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου, όπου επιγραμματικά «υμνείται» η νίκη της ζωής.

Ως επίμετρο, το κείμενο του συγγραφέα αποκαλύπτει τη συγγραφική του πρόθεση, τις εσωτερικές διεργασίες που τον οδήγησαν στη συγγραφή αυτού του βιβλίου που δεν είναι άλλο παρά το ενδιαφέρον του για τα δημιουργήματα της φύσης και του ανθρώπου που συμβάλλουν καθοριστικά στη συνέχεια της ζωής. Γιατί «τη ζωή εμείς τη συνεχίζουμε», ένα μήνυμα πολύτιμο για τις ζοφερές καταστάσεις που βιώνουμε.

Το βιβλίο ιδιαίτερα φροντισμένο από τις εκδόσεις Καλειδοσκόπιο συνομιλεί και εικαστικά με τον αναγνώστη μέσα από την πολύμορφη εικονογράφηση της Φωτεινής Στεφανίδη. Ήδη το εξώφυλλο μετουσιώνει με τα χρώματα την βασική έγνοια του συγγραφέα για τη σχέση φύσης και ανθρώπων, γεγονός που επιτονίζεται και με την επιλογή του πράσινου και στις εικόνες που κοσμούν το βιβλίο προσθέτοντας και τον σχολιασμό της εικονογράφου.

Πηγή:

https://018.bookpress.gr/kritikes/vivlia-gia-paidia/15517-me-to-idio-onoma-tou-manou-kontoleon