English
Σκαλίζοντας διάφορα προσωπικά αντικείμενα ξεχασμένα στο πατάρι, ανακάλυψε ένα πολύτιμο θησαυρό που κάθε ένας από εμάς πάντα θα ήλπιζε να είχε βρει. Τα ημερολόγια του παππού της από τη νεαρή του ηλικία με τις γλυκόπικρες καταθέσεις του για τον έρωτά του για τη «Μανίτσα του» αλλά και τις σκληρές ημέρες και νύχτες που έζησε κατά τη διάρκεια της Μικρασιατικής Καταστροφής ως υπολοχαγός του Ελληνικού Στρατού, θα ανακαλύψει η γνωστή ηθοποιός και σκηνοθέτρια Μάνια Παπαδημητρίου και θα τις κάνει βιβλίο για όλους εμάς. Ένα βιβλίο που κυκλοφόρησε πριν από λίγο καιρό με τίτλο Σμύρνη: Μανίτσα μου! – Ημερολόγια εκστρατείας και έρωτα του Υπολοχαγού Γεράσιμου Γεννατά.
Ο παππούς της, Γεράσιμος Γεννατάς, όπως διαβάζουμε στο επίμετρο του Τάσου Σακελλαρόπουλου (υπεύθυνος Ιστορικών αρχείων Μουσείου Μπενάκη), γεννήθηκε το 1888 στην Κεφαλονιά, και το 1920 κατατάχθηκε στον στρατό για να πολεμήσει στους Βαλκανικούς Πολέμους. Το 1917 προάγεται σε υπολοχαγό, βαθμό με τον οποίο και συμμετέχει στην ελληνική εκστρατεία στη Μικρά Ασία, με αξιόλογη δράση. Στη Σμύρνη είναι που θα γνωριστεί με τη μετέπειτα σύζυγό του, Γεθσημανή Κεχαγιόγλου (Μανίτσα), εκεί θα παντρευτούν, λίγες μέρες πριν την αποχώρηση του ελληνικού στρατού.
Ήταν φιλοβενιζελικός αξιωματικός, συμμετείχε στο Κίνημα του 1922, ενώ λίγο αργότερα, το 1926 θα σταλεί στη Γαλλία ως ταγματάρχης για μετεκπαίδευση σε σχολή εφαρμογής όπλων του πεζικού. Το 1935 λαμβάνει μέρος στο μεγάλο βενιζελικό κίνημα, οπότε και μετά την αποτυχία αυτού του κινήματος, θα αποστρατευθεί, θα φυλακισθεί, αλλά αργότερα θα επιστρατευθεί στον πόλεμο της Αλβανίας, ενώ στην Κατοχή θα ανήκει στους αξιωματικούς εκείνους τους συμπαθούντες το ΕΑΜ.
Μέσα από την προσωπική γραφή του Γεράσιμου Γεννατά ξεδιπλώνεται από τη μία πλευρά η βαθιά προσωπική και συγκινητική ανθρώπινη σχέση του με τη μετέπειτα γυναίκα του, μια σχέση γεμάτη από τα αγκάθια του πολέμου μέσα στις φλόγες του οποίου και γεννήθηκε, ενώ από την άλλη πλευρά, προβάλλονται οι μεγάλοι Ιστορικοί σταθμοί της εποχής και η εξέλιξη των σημαντικών γεγονότων που τα καθόρισαν, όχι όμως μέσα από τα μάτια ενός ιστορικού αλλά ενός απλού ανθρώπου, ενός αφοσιωμένου στρατιώτη, που ορκίστηκε πίστη στη μητέρα πατρίδα.
Τα κείμενα, πρόδηλα της αφηγηματικής δεινότητας του ίδιου του Γεννατά, διανθισμένα από φωτογραφικά ντοκουμέντα αλλά και τα σχόλια της ίδιας της Μάνιας Παπαδημητρίου, συνθέτουν ένα πολύ ιδιαίτερο βιβλίο, που η εκδοτική επιμέλεια έχει αφήσει το αποτύπωμά της με ακρίβεια και γοητεία. Η προσωπική αφήγηση και ο σχολιασμός διαφοροποιούνται χρωματικά και τυπογραφικά από εκείνων των σελίδων του ημερολογίου, συμβάλλοντας έτσι όχι μόνο στη διευκόλυνση της ανάγνωσης αλλά και στη διαμόρφωση ενός κομψού βιβλίου.
Με αφορμή αυτή τη νέα έκδοση, μιλήσαμε με τη Μάνια Παπαδημητρίου
Μιλήστε μας λίγο για το πώς προέκυψε αυτό το βιβλίο; Πότε ανακαλύψατε τα ημερολόγια;
Πριν από χρόνια είχα βρει αυτά τα ημερολόγια μαζί με άλλα προσωπικά αντικείμενα του παππού Γεράσιμου μέσα σ’ ένα κουτί στο πατάρι. Τα κοίταζα συχνά αλλά δεν είχα καταφέρει να τα διαβάσω. Με την καραντίνα όμως λόγω κορωνοϊού βρήκα τον χρόνο και τα διάβασα, δηλαδή κατάλαβα τον γραφικό χαρακτήρα του παππού και τα μετέγραψα στο κομπιούτερ. Με τράβηξε η γραφή του και όσο διάβαζα τόσο πιο πολύ απολάμβανα τη γραφή του. Είχε πολύ ενδιαφέρουσα γλώσσα, χιούμορ και αυτοσαρκασμό. Και ενώ ήταν στρατιωτικός εκείνος μιλούσε κυρίως για τον έρωτά του. Έπειτα αναζήτησα στα αρχεία του ΓΕΣ τον φάκελό του. Βρήκα τον τρόπο να φτάσω εκεί και να πάρω όλο τον φάκελο με την πρόοδο του αξιωματικού Γεράσιμου Γεννατά και παππού μου. Η έρευνα αυτή έφερε στο φως και άλλα στοιχεία, από μεταγενέστερες εποχές και πολέμους ως την Κατοχή και τα Δεκεμβριανά.
Ο παππούς είχε έναν αδελφό Φώτη που έχασε κατά τη διάρκεια της Μικρασιατικής Εκστρατείας. Όμως εγώ ήξερα ότι είχε κι έναν γιο Φώτη που έχασε περίπου στην ίδια ηλικία με τον αδελφό του κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου στα Άγραφα. Έτσι αποφάσισα να χρησιμοποιήσω τα ημερολόγια και ό,τι άλλο στοιχείο υπήρχε από τη στρατιωτική ιστορία του παππού αλλά και από τα γράμματα του θείου Φώτη που υπήρχαν κι αυτά μέσα στο κουτί και να παρουσιάσω την ιστορία της οικογένειας ολόκληρης υπό το πρίσμα της σύνδεσης των δύο αυτών προσώπων με το ίδιο όνομα που για την οικογενειακή μας ιστορία ήταν πάντα συνδεδεμένο με ένα βαρύ ιστορικό τραύμα. Έτσι ξεκίνησε αυτή η περιπέτεια, σαν ένα χρέος προς την οικογένειά μου και κυρίως προς τη μητέρα μου και αδελφή του Φώτη, μέσω της οποίας μεταφέρθηκε ως εμάς το διαγενεαλογικό τραύμα που έκανε την ημέρα των Θεοφανίων για μας αντί ημέρα γιορτής ημέρα μνημόσυνου και οδύνης.
Γιατί ήταν σημαντικό να τα μοιραστείτε με το ευρύ κοινό;
Θεώρησα πως θα ενδιέφερε το ευρύτερο κοινό μια τέτοια οικογενειακή ιστορία καθώς όλοι, λίγο πολύ οι απόγονοι των Μικρασιατών έχουμε ζήσει μέσα σε ατμόσφαιρες μεγάλων μυστικών ή και τραυμάτων κληροδοτημένων από τα πολύ παλιά χρόνια. Ήδη κουβεντιάζοντας την ιστορία με φίλους και συνεργάτες αλλά και με την εκδότρια του βιβλίου, είδα ότι ακούγοντας την ιστορία και τη συγκεκριμένη σύνδεση με τα πρόσωπα και την ιστορική συνέχεια της εποχής, όλοι είχαν να θυμηθούν δικές τους ιστορίες ανάλογες από οικογενειακές αφηγήσεις.
Ο ιστορικός Τάσος Σακελλαρόπουλος, που έγραψε το επίμετρο υποστηρίζει την άποψη, ότι οι Μικρασιάτες και ειδικά οι Βενιζελικοί κουβαλούσαν το τραύμα της μεγάλης καταστροφής ως προσωπική ήττα και όταν σ’ αυτό προστέθηκε το τραύμα του Εμφυλίου και της μεγάλης ήττας του ονείρου της Αριστεράς, αυτό το βίωσαν με τραγικότερο τρόπο καθώς στο ένα τραύμα των χαμένων πατρίδων ήρθε να προστεθεί στο δεύτερο της χαμένης «ουτοπίας». Και αυτό κληροδοτήθηκε και στις επόμενες γενιές δηλαδή στα παιδιά και στα εγγόνια τους. Ακόμα ζούμε υπό τη σκιά ιστορικών γεγονότων που δεν μπορούμε να αγγίξουμε χωρίς συνέπειες. Πιστεύω αυτό το θέμα αφορά πολλούς ανθρώπους σε αυτό τον τόπο.
Προηγήθηκε η θεατρική ανάγνωση και μετά ακολούθησε το βιβλίο; Μιλήστε μας λίγο για αυτή την επιλογή αλλά και για τη θεατρική εμπειρία αυτής της ανάγνωσης; Πόσο απαιτητική ήταν η συρραφή όλων αυτών των αποσπασμάτων;
Ξεκίνησα από την παράσταση ναι, γιατί αυτό ξέρω να κάνω καλύτερα. Πήρα ένα τμήμα από τα ημερολόγια του έρωτα του παππού και τα άλλα της εκστρατείας και έγραψα κείμενα συνδετικά, διάλεξα και κάποιες μουσικές και τραγούδια που ταίριαζαν και φτιάξαμε ένα θεατρικό και μουσικό αναλόγιο όπου μιλούν ουσιαστικά τρία πρόσωπα Ο παππούς, η γιαγιά κι εγώ ως αφηγήτρια-εγγονή. Η εμπειρία ήταν πολύ δυνατή όπου παίξαμε. Η δημιουργία του βιβλίου από όλη την ομάδα του Καλειδοσκόπιου ήταν ένα ανεκτίμητο δώρο προς την οικογένειά μου. Ευχαριστώ πολύ όλους όσους ασχολήθηκαν με τέτοια αγάπη και αφοσίωση στα κείμενα αλλά και στο στήσιμο του βιβλίου για να μπορούν τα ετερόκλητα αλλά συμπληρωματικά στοιχεία: ντοκουμέντα, φωτογραφίες και αφήγηση, να συνυπάρξουν αρμονικά. Οι άνθρωποι αυτοί ήταν η Αλέξα Αποστολάκη, η Πόπη Πολέμη και η Εριφύλλη Αράπογλου. Πραγματικά κατανόησαν, αγάπησαν και φρόντισαν πάρα πολύ τα κειμήλια της οικογένειάς μας και την ιστορία, που με αυτά ήθελα να μεταφέρω και γι’ αυτό μιλώ για ανεκτίμητο δώρο.
Για τις πράξεις των εχθρών, ο παππούς σας έλεγε «εμείς να δεις τι κάναμε παιδί μου». Πιστεύετε ότι η ιστορία έχει δύο πρόσωπα;
Ο παππούς ήταν πάντα οπαδός της δικαιοσύνης. Και όπως θα δει ο αναγνώστης του ημερολογίου είχε πάντα πολύ μεγάλη έγνοια για τους απλούς φαντάρους που είχε στον λόχο του. Αν είχε κόντρες και διαφωνίες ήταν πάντα με τους ανωτέρους του για το καλό των στρατιωτών. Ήταν πατριώτης αλλά δεν ήταν εθνικιστής. Ηξερε να πολεμάει, ο πόλεμος ήταν η δουλειά του αλλά δεν συμβιβαζόταν με τις ανθρώπινες απώλειες. Υπάρχει κώδικας δεοντολογίας στον πόλεμο και αυτό που εννοούσε ο παππούς ήταν ότι προφανώς αυτός ο κώδικας παραβιάστηκε και από τις δυο πλευρές.
«Δεν μας θέλει η πατρίδα παιδί μου», θα δηλώσει ο Γεράσιμος Γεννατάς. Μοιράζεστε αυτή την άποψή του σήμερα;
Ο παππούς ως αξιωματικός, είχε την πατρίδα πέρα και πάνω από πρόσωπα. Πίστευε στην ιδέα. Εγώ αγαπάω την πατρίδα μου και δεν θέλω να την καταπατάει κανείς αλλά το αίσθημα εκείνων των ανθρώπων έχει αλλάξει. Τώρα έχουμε παγκοσμιοποίηση όλοι οι λαοί, άλλος λιγότερο άλλος περισσότερο γνωρίζουμε πια ότι καταπιεζόμαστε από ανάλογους εχθρούς. Στην κορυφή της πυραμίδας το χρηματοπιστωτικό σύστημα. Τα πράγματα έχουν γίνει απείρως πιο σύνθετα. Δεν νιώθω ότι η πατρίδα μου δεν με θέλει, νιώθω ότι αυτοί που κρατούν τις τύχες μας στα χέρια τους πολλές φορές θέλουν να έχουν βολικότερους από συνεργάτες, από ανθρώπους με αντιλήψεις σαν και τις δικές μου. Άλλο πατρίδα κι άλλο πυραμίδα εξουσίας μέσα σ’ αυτήν.
Έχετε νιώσει οργή για όσα συνέβησαν τότε στην οικογένειά σας, στον Θείο Φώτη;
Ναι έχω νιώσει οργή και θλίψη απέραντη. Ο θείος Φώτης ήταν νέος και ήταν και ηθοποιός. Είχε λέγανε μεγάλο ταλέντο και δεν πρόφτασε να παίξει παρά ελάχιστα. Αλλά και ο αδελφός του ο Κώστας Γεννατάς που τον πήγαν στη Μακρόνησο και τον σαπίσανε στο ξύλο και που τον κόψαν από πάρα πολλές δουλειές μετά για δεκαετίες ολόκληρες και δεν μπορούσε να στεριώσει πουθενά γιατί ήταν αριστερός, αλλά και όλοι οι αριστεροί που δεν βρίσκανε δουλειά, γιατί οι κυβερνώντες και οι έξωθεν πάτρωνές τους αυτό είχαν αποφασίσει, μου φέρνουν οργή. Τι άλλο να φέρουν; Κάποτε πρέπει να μιλήσουμε ανοιχτά για όλα αυτά.
Η σκέψη και η γνώση του παρελθόντος που πληγώνει είναι πιστεύετε σημαντική για να προχωρήσουμε στο παρόν και στο μέλλον;
Πρέπει να μπορείς να κοιτάξεις την ιστορία σου κατάματα και να αποδεχθείς την πατρίδα σου δηλαδή τη γειτονιά και την οικογένειά σου για να προχωρήσεις. Πολλά απ’ όσα κάναμε και αγαπήσαμε ως μικρά παιδιά (και τα πρώτα παιδικά χρόνια είναι πάρα πολύ σημαντικά στη διαμόρφωση του γούστου και της κυρίαρχης αισθητικής ενός ανθρώπου) σχετίζονται με αυτές τις οικογενειακές κληρονομιές. Για μένα ήταν αυτές που γράφω στο βιβλίο. Για κάποιον άλλον ίσως κάποιες ανάλογες ή κάποιες εντελώς αντίστροφές από τις δικές μου. Όπως και νάχει ότι αγαπάμε κι ό,τι μας συγκινεί βαθιά πιστεύω πως έχει τη ρίζα του εκεί στα πρώτα παιδικά και τα εφηβικά χρόνια. Είτε το θέλουμε είτε όχι. Αξίζει να το ανακαλύπτουμε να το αποδεχόμαστε και να δουλεύουμε μ αυτό.
Τι θα λέγατε σε έναν αναγνώστη, αν τον συναντούσατε σε κάποιο βιβλιοπωλείο να κοιτάει το βιβλίο σας;
Σε κάποιον που θα έβλεπε το βιβλίο μου θα του έλεγα να το διαβάσει είτε απ’ την αρχή προς το τέλος είτε αντίστροφα. Και οι δύο αναγνώσεις έχουν ίσως κάποια αξία. Η γλώσσα του ημερολογίου του παππού είναι μια γλώσσα παλιά είναι καθαρεύουσα, αλλά μια καθαρεύουσα που λειτουργεί πολύ συχνά και ως αυτοσαρκασμός καθώς περιγράφει απλές καθημερινές καταστάσεις με πομπώδες ύφος. Αυτό θεωρώ ότι το έκανε συνειδητά και όχι κατά λάθος για να σατιρίσει με θεατρικό τρόπο τον εαυτό του. Ηταν χιουμορίστας όπως λέει μέσα στο ημερολόγιο αλλά και σοβαροφανής ως στρατιωτικός, και τα παιδιά του πάντα τον φοβούνταν. Εγώ πάλι δεν τον φοβήθηκα ποτέ, γιατί ήταν πολύ ανήμπορος όταν τον γνώρισα και μάλωνε όλους τους άλλους για το δικό μου το χατήρι. Μ’ έβαζε πάνω στο τραπέζι για να παίξει μαζί μου ακριβώς όπως έβαλα κι εγώ πάνω στο ίδιο τραπέζι το κουτί με τα χαρτιά που μέσα τους ήταν η αρχή της ζωής μας. Όταν έβαλα το κουτί πάνω στο τραπέζι και όπως η μητέρα μου με το μπαστουνάκι της πια γύρω στα ενενήντα, καθισμένη δίπλα μου, ήταν ίδια ο παππούς, ήρθε στη μνήμη μου ολοζώντανη εκείνη η εικόνα και μύρισα τις μυρωδιές και τότε σκέφτηκα πως κάτι πρέπει να κάνω με όλα αυτά.
Ένα σχόλιο για την κατάσταση στον χώρο του πολιτισμού τους τελευταίους δύο μήνες.
Εδώ σ’ αυτή σας την ερώτηση ίσως ταιριάζει η ρήση του παππού παραλλαγμένη: Τους καλλιτέχνες δεν τους θέλει αυτή η πατρίδα παιδί μου, δεν τους θέλει καθόλου!
Παρουσίαση βιβλίου
Παρουσίαση του βιβλίου Σμύρνη… Μανίτσα μου της Μάνιας Παπαδημητρίου, θα γίνει την Πέμπτη 27 Απριλίου στις 7.30 μ.μ. στο Θέατρο Άλφα – Ληναίος • Φωτίου 28ης Οκτωβρίου (Πατησίων) 37 & Στουρνάρα 51.
Χαιρετισμό θα απευθύνει η Καλή Κυπαρίσση, Διευθύντρια Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη. Θα μιλήσουν οι:
Τάσος Σακελλαρόπουλος, Υπεύθυνος Ιστορικών Αρχείων Μουσείου Μπενάκη και Λέανδρος Πολενάκης, συγγραφέας, κριτικός θεάτρου και μεταφραστής.
Την παρουσίαση θα συντονίσει ο Γεράσιμος Γεννατάς, ηθοποιός και σκηνοθέτης, και αποσπάσματα θα διαβάσουν οι: Γεράσιμος Γεννατάς και Μάνια Παπαδημητρίου.
Στο τέλος της εκδήλωσης θα παρουσιαστεί μέρος του κειμένου δραματοποιημένο σε μουσικοθεατρικό αναλόγιο, από τη συγγραφέα, ηθοποιό και σκηνοθέτη Μάνια Παπαδημητρίου και τους ηθοποιούς Μενέλαο Κυπαρίσση και Αθηνά Χατζηαθανασίου.
–
Το βιβλίο Σμύρνη: Μανίτσα μου! – Ημερολόγια εκστρατείας και έρωτα του Υπολοχαγού Γεράσιμου Γεννατά κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Καλειδοσκόπιο
Πηγή: