Elniplex / Ζάζα, της Αργυρώς Πιπίνη (εικ.: Πέτρος Μπουλούμπασης) / Απόστολος Πάππος ΄΄/ 10 Ιανουαρίου 2022

Διαβάζεται σε 3′- Ηλικιακό κοινό: 7+ (target 8-15) – Λογοτεχνία για παιδιά

Όταν πεθαίνει ένα παιδί, καταστρέφεται ένα κομμάτι μέλλοντος- η ζωή που δεν πρόλαβε να ζήσει.
Ζάζα, Αργυρώ Πιπίνη

Κατά κύριο λόγο την πλήρωσαν παιδιά Εβραίων, παιδιά Ρομά (τσιγγάνοι), παιδιά με εμφανείς σωματικές αναπηρίες. Και ασφαλώς αρκετά άλλα, από Πολωνία, από Ολλανδία, από όπου γης, καθώς ο διανοητικά διαταραγμένος δεν ήθελε και πολλά “γιατί” για να στείλει ένα παιδί στο σύμπλεγμα του Άουσβιτς, την Τρεμπλίνκα ή αλλού. Σε ενάμιση εκατομμύριο υπολογίζονται τα παιδιά που θανατώθηκαν. Ενάμιση εκατομμύριο ζωές ή όπως λέει η Αργυρώ Πιπίνη στο επιλογικό σημείωμά της, ενάμιση εκατομμύριο “κομμάτια μέλλοντος” που δεν μπήκαν ποτέ στο παζλ. Κι αν οι Ρομά ζουν πάντα αυτήν την νομαδική, άτακτη και ατακτοποίητη, στο περιθώριο ζωή και ήταν εξοικειωμένοι με την εξουσία, την αυθαιρεσία και το συνεχές ρίσκο της ζωής τους, δεν ισχύει το ίδιο για τα περισσότερα από τα άλλα παιδιά που είχαν μια τακτοποιημένη ζωή και ανήκαν σε οικογένειες ανυποψίαστων πολιτών που δεν διανοούνται ποτέ ότι θα ζούσαν χορεύοντας στην τελευταία κλωστή της ύπαρξης και του θανάτου, ειδικά σε κάτι που καλείται στρατόπεδο συγκέντρωσης.

Από τις 24 Φεβρουαρίου 1920 όταν ο Χίτλερ παρέδωσε σε ένα μεγάλο πλήθος στο Μόναχο την πλατφόρμα του Ναζιστικού Κόμματος, θεμελιώνοντας τον Εθνικοσοσιαλισμό και τον Ναζισμό στην υφήλιο, μέχρι τη νύχτα της 9ης προς 10ης Νοεμβρίου 1938 όταν ξεκίνησε και επίσημα το πογκρόμ του ναζιστικού καθεστώτος εις βάρος των Εβραίων (Νύχτα των Κρυστάλλων), μεσολαβούν κάτι περισσότερο από 18 χρόνια. Όσα δηλαδή χρειάζεται ένα παιδί για να ενηλικιωθεί και να διαφύγει του επίσημου κόσμου των παιδιών. Αυτή η πορεία εκτροχιασμού της διανοητικής ισορροπίας σε παραλαμβάνει νεογέννητο και σε αποδίδει εις την κοινωνία ενήλικα, πλήρως εμβολιασμένο με τα ιδεώδη του μίσους και την πεποίθηση των “άλλων” που φταίνε. Και χρειάζονται κάπου τα μισά χρόνια, για να φτιάξεις περί τα 42 χιλιάδες στρατόπεδα συγκέντρωσης και φυλακές και να οδηγήσεις στον όλεθρο πάνω από 6 εκατομμύρια ανθρώπους, αυτούς που σημάδεψες ήδη με την πλατφόρμα του 1920. Γιατί οι Εβραίοι του έφταιγαν από τότε του Αδόλφου, όχι ξαφνικά, όχι απροσδόκητα. Άρα οι περισσότεροι που συνοδοιπόρησαν με τον σφαγέα γνώριζαν και προσυπέγραψαν. Απλώς δεν περίμεναν το κάκιστο για τους ίδιους σενάριο του τέλους. Μια ολόκληρη γενιά πασπαλισμένη με το τίποτα των Ναζί.

Σε αυτόν τον όλεθρο το πιο τραγικό ήταν τα παιδικά παπούτσια που βλέπεις στο Άουσβιτς σήμερα, σωριασμένο ανάμεσα σε άλλα μεγαλύτερα νούμερα, είναι τα παιχνίδια που βρέθηκαν στην αγκαλιά τους, στα σπίτια τους, στις σοφίτες που κρύβονταν ή αλλού. Είναι η “μεγάλη βόλτα”, εκείνη η θλιβερή ευθεία διαδρομή που οδηγούσε τους φυλακισμένους μετά την άφιξή τους στους θαλάμους αερίων του Άουσβιτς ΙΙ Μπιρκενάου. Πάνω από ένα εκατομμύριο παιδιά έκαναν αυτήν τη διαδρομή. Γιατί τα παιδιά, βλέπεις, ήταν αντιπαραγωγικά, δεν μπορούσες να τους εμπιστευθείς τη σκληρή εργασία που ήθελες να παράγουν, άρα το μόνο που έκαναν ήταν να τρώνε το πολύτιμο φαγητό άλλων που σου χρειάζονταν. Αν τα άφηνες να ζήσουν, θα τα έστελνες στην αγκαλιά του εχθρού και την αντίσταση. Άρα, τα παιδιά έπρεπε σε κάθε περίπτωση να φύγουν από τη μέση. «Τα τέρατα υπάρχουν, αλλά είναι λίγα για να είναι επικίνδυνα. Οι πιο επικίνδυνοι είναι οι απλοί υπάλληλοι, πρόθυμοι να πιστέψουν και να δράσουν χωρίς να ρωτήσουν τίποτα», είχε πει ο περίφημος Πρίμο Λέβι.

Η Αργυρώ Πιπίνη γράφει μια ιστορία για εκείνον τον σκοτεινό κόσμο. Με ηρωίδα και αφηγήτρια τη Ζάζα. Η Ζάζα είναι η κούκλα της Εστρέα. Όλα τα θυμάται και όλα τα λέει τώρα, όπως γίνηκαν. Τη στρίμωξαν στη βαλιτσούλα, κάτω από τα φορέματα και τις ζακέτες. “Δε θέλω να πάω αλλού, εσένα θέλω για κυρά μου, εσένα για μαμά μου“. Άλλες οι βουλές, όμως. Η Εστρέα στο τρένο. Με τον μπαμπά, τη μαμά, τη θεία, τον παππού, την οικογένεια. Και η Ζάζα στο τρένο. Στοιβαγμένοι, στο σκοτάδι, η Εστρέα στους ώμους του μπαμπά. Φτάνουν στη χώρα με τον κρύο ήλιο, τον μακρινό. Όλοι στη γραμμή, στοιχηθείτε, άντρες, γυναίκες, παιδιά χώρια. Και τα παιχνίδια χώρια, η Ζάζα. Σε έναν σωρό γεμάτο κούκλες, τρενάκια, πατίνια, στρατιωτάκια, ακίνδυνα αυτά, μολυβένια, δίχως κακό μολύβι. Ο Όττο, το μονόφθαλμο αρκουδάκι της Έττυ, το τρενάκι του Χορστ, ένα σωρό άλλα μαζί της. “Έτσι έμεινα κι εγώ εκεί, με τα κουζινικά και τα παιχνίδια τα κουρδιστά, για να φυλάω τα μυστικά. Ναι, εμείς ήμασταν οι φύλακες, εμείς φυλάξαμε τα μυστικά”.

Για τα αδιανόητα της ανθρώπινης ύπαρξης, η ιστορία της Αργυρώς Πιπίνη συγκλονίζει με την αλήθεια, την αμεσότητα και την αφηγηματική της δεινότητα που μαγεύει τα αμάγευτα και σείει τα ασάλευτα της σκληρής αντλίας της καρδιάς. Λέξη λέξη διαλεγμένες, κείμενο που παλεύτηκε πολύ, λέξεις που σβήστηκαν και ξαναγράφτηκαν ή βγήκαν οριστικά για να βγει ένα less is more κείμενο μόλις δώδεκα μικρών σελίδων, ένα ακριβές σφυροκόπημα για της ντροπής τη ντροπή. Μια πρωτοπρόσωπη αφήγηση ενός παιχνιδιού, μιας κούκλας, μιας αβυθομέτρητης αξίας συντροφιάς, μέσα από την οποία παρελαύνει βαδίζοντας τη δική της “μεγάλη βόλτα” η ιστορία της Εστρέα και της οικογένειάς της, που είναι η ιστορία δεκάδων χιλιάδων παιδιών που ευτυχώς επέζησαν και κάποιων λιγότερων που ξανασυναντήθηκαν με το παιχνίδι τους, πιθανότατα στην αίθουσα κάποιου μουσείου. Αυτήν την ιστορία η συγγραφέας τη γράφει με σεβασμό και δέος, τη γράφει  με κοφτές, ασθματικές προτάσεις, προκαλώντας ανεκβίαστη συγκίνηση και ρίγη και ορθώνοντας έναν πανέμορφο τοίχο α-λήθειας κόντρα στην απολησμονιά και τη σκοτεινιά της αδιαφορίας.

Στον ουρανό, τα αστέρια που βλέπουμε είναι η εικόνα των άστρων αυτών μερικά χρόνια πριν. Άρα κοιτώντας τον ουρανό και τα άστρα του, ουσιαστικά κοιτάζουμε το παρελθόν, κοιτάζουμε αναμνήσεις. Όσα γίνονται, λοιπόν, τώρα έχουν ήδη γίνει πριν πέντε και είκοσι χρόνια. Όσα έγιναν το 1938 τη νύχτα των Κρυστάλλων είχαν γίνει από τον Φεβρουάριο του 1920 ή το 1933 όταν κάποιοι βολεύτηκαν να ανεβάσουν τον Χίτλερ στην κορυφή μιας σαθρής δημοκρατίας. Βιβλία σαν τη Ζάζα βάζουν μια σειρά στιβαρές πλίθες στο τείχος που κλείνει το θηρίο έξω και μακριά από τις νοήμονες πολιτείες των ανθρώπων.

Οι έξι ολοσέλιδοι πίνακες του Πέτρου Μπουλούμπαση, μαζί με το εξώφυλλο και το εσώφυλλο, οκτώ το όλον, εκτός της αδιαφιλονίκητης αισθητικής τους με την οποία σε τροφοδοτούν ανεξαρτήτως της γραπτής ιστορίας, συνιστούν μια οπτική ενότητα η οποία αφενός διεισδύει στα κατάβαθα των λέξεων και της μεγάλης ιστορίας με τη δική της αυτοτέλεια και ανεξαρτησία, αφετέρου κατορθώνει με τα ελάχιστα σημεία να επιτύχει τον συμβολισμό και την κωδικοποίηση των σπουδαίων που φέρει η συγγραφέας με τις λέξεις της και η ίδια η Ιστορία. Οι εικόνες του Π. Μπουλούμπαση, ενώ αντλούν από την ατμοσφαιρική αφήγηση και τη ιδιάζουσα μελαγχολία της, διατηρούν ωστόσο μια δική τους εσωτερική δύναμη η οποία ωθεί να κάνεις επιπλέον αναγνώσεις.

Το 1996, το μουσείο Yad Vashem στην Ιερουσαλήμ είχε εγκαινιάσει μια νέα έκθεση, με τίτλο «No Child’s Play: Children in the Holocaust: Creativity and Play», με παιχνίδια και αντικείμενα παιδιών που παγιδεύτηκαν στο ναζιστικό αίσχος. Η έκθεση θα διαρκούσε μερικούς μήνες. Τελικά συνεχίστηκε για δύο… δεκαετίες, μέχρι τα εκθέματά της να γίνουν τελικά μέρος μιας ευρύτερης έκθεσης που δεν θα ασχολείται μόνο με το παιχνίδι και τη δημιουργικότητα, αλλά με ολόκληρο τον κόσμο της παιδικής ηλικίας κατά τη διάρκεια του Ολοκαυτώματος.

Αριστερά η Γκέρτα από το μουσείο Yad Vashem. Δεξιά η Ζάζα της Αργυρώς Πιπίνη όπως την ζωγράφισε ο Πέτρος Μπουλούμπασης.

Τώρα, το Yad Vashem, το Παγκόσμιο Κέντρο Μνήμης του Ολοκαυτώματος, έχει αναρτήσει διαδικτυακά πολυάριθμα παιχνίδια αγκαλιάς, λευκώματα, βιβλία, προσωπικά αντικείμενα παιδιών, σε μια συγκλονιστική διαδικτυακή έκθεση όπου οι εμπειρίες των Εβραιοπαίδων κατά το Ολοκαύτωμα, αλλά και πριν από αυτό (Νύχτα Κρυστάλλων κ.α.) λέγονται μέσα από τα παιχνίδια. Γιατί τα παιχνίδια είδαν την ιστορία, την ξέρουν και την αφηγούνται με τη συγκίνηση και την ακρίβεια που της ταιριάζει.

Εκεί βρήκα και μία κούκλα ξανθωπή, θλιμμένη και με βλέμμα διεισδυτικό που κάπως έφερνε στη Ζάζα όπως την απέδωσε ο Πέτρος Μπουλούμπασης. Την έλεγαν Γκέρτα και ήταν η κούκλα της Εύα. Η Εύα επέζησε και αρκετά χρόνια αργότερα χάρισε την κούκλα της στο Yad Vashem. Έγραψε και ένα γράμμα, όπου έλεγε τα εξής:

“Αντίο κούκλα μου Γκέρτα!

Σε αφήνω με βαριά καρδιά. Ίσως μπορέσεις να πεις στους σημερινούς ανθρώπους, και ιδιαίτερα στα παιδιά, τι είδες και πού ήσουν μαζί μου – μια θλιβερή ιστορία, αλλά και χαρούμενη, γιατί επέζησα…

Αγαπητή Γκέρτα, θα είσαι ο τελευταίος μάρτυρας μιας τρομερής παιδικής ηλικίας. Μακάρι κανένα παιδί πουθενά να μην ξαναπεράσει κάτι τέτοιο… Ίσως κάποια μέρα έρθω να σε επισκεφτώ. Ο μόνος τάφος που έχω για τον πατέρα και τον παππού μου είναι το Yad Vashem. Και ίσως έρθουν τα παιδιά και τα εγγόνια μου και τότε δεν θα είστε μόνοι εκεί! Ίσως συναντήσετε παιχνίδια και κούκλες που βρίσκονταν σε χειρότερα μέρη, αλλά επίσης επιβίωσαν.

Αγαπημένη μου κούκλα! Σήμερα έγινες αναπόσπαστο κομμάτι του λαού μου, που αναστήθηκε από φωτιά και στάχτη σαν φοίνικας. Πάντα θα είσαι στην καρδιά μου. Εύα.”

Για το Ολοκαύτωμα. Για τα χέρια που γέμισαν ξεθωριασμένα νούμερα και τις καρδιές που γέμισαν κίτρινα μισερά αστέρια. Για το μίσος, για τον άνθρωπο “εάν αυτό είναι ο άνθρωπος”. Για το Ποτέ Ξανά που δεν κρύβω ότι προσωπικά με ανησυχεί πολύ πια καθώς ένας άλλος ολοκληρωτισμός πλησιάζει να σμίξει με τη σήψη, παράγοντα μείγμα επικίνδυνο σαν τότε.

Έξι εικόνες και 12 σελίδες λέξεις.

Ζάζα.

Για αναγνώστες από 7,5-8 ετών περίπου, εκτός αν έχεις έμπειρο αναγνώστη σπίτι και το σπρώξεις και προς τα 7.

Γκραν φαβορί για διακρίσεις, λίστες, βραβεία.

Εκδόσεις Καλειδοσκόπιο.

Διακρίσεις

Το 2022 αυτό το βιβλίο θα διεκδικήσει με σοβαρές πιθανότητες διακρίσεις στα διάφορα βραβεία, λίστες κτλ.

Με μια ματιά

• Για τα αδιανόητα της ανθρώπινης ύπαρξης, η ιστορία της Αργυρώς Πιπίνη συγκλονίζει με την αλήθεια, την αμεσότητα και την αφηγηματική της δεινότητα. Λέξη λέξη διαλεγμένες, κείμενο που παλεύτηκε πολύ, λέξεις που σβήστηκαν και ξαναγράφτηκαν ή βγήκαν οριστικά για να βγει ένα less is more κείμενο μόλις δώδεκα μικρών σελίδων, ένα ακριβές σφυροκόπημα για της ντροπής τη ντροπή.
• Οι έξι ολοσέλιδοι πίνακες του Πέτρου Μπουλούμπαση εκτός της αδιαφιλονίκητης αισθητικής τους με την οποία σε τροφοδοτούν ανεξαρτήτως της γραπτής ιστορίας, συνιστούν μια οπτική ενότητα η οποία αφενός διεισδύει στα κατάβαθα της μεγάλης ιστορίας με τη δική της αυτοτέλεια, αφετέρου κατορθώνει με τα ελάχιστα σημεία να επιτύχει τον συμβολισμό και την κωδικοποίηση των σπουδαίων που φέρει η συγγραφέας με τις λέξεις της.
• Για το Ολοκαύτωμα. Για τα χέρια που γέμισαν ξεθωριασμένα νούμερα και τις καρδιές που γέμισαν κίτρινα μισερά αστέρια. Για το μίσος, για τον άνθρωπο “εάν αυτό είναι ο άνθρωπος”. Για το Ποτέ Ξανά

Πηγή:

https://www.elniplex.com/zaza