Elniplex / Άτομα με αναπηρία στα βιβλία για παιδιά και νέους / Απόστολος Πάππος / 2 Δεκεμβρίου 2020

Η πρώτη επαφή όλων μας είναι τα λαϊκά παραμύθια, αυτή η μεγάλη πόρτα στη λαϊκή μας παράδοση. Αν, όμως, κοιτάξει κανείς λίγο καλύτερα μέσα σε αυτά, θα δει ότι οι ήρωες με αναπηρία είτε απουσιάζουν, είτε, όταν εμφανίζονται, αντιμετωπίζονται χλευαστικά, απαξιωτικά, καθώς για αιώνες τα άτομα με αναπηρία θεωρήθηκαν στην λαϊκή κουλτούρα, άτομα κατώτερα, διαβολικά, στην καλύτερη περίπτωση ειδικών δυνατοτήτων, αναγκών, απαιτήσεων. Αυτή η δαιμονοποίηση της εξωτερικής εμφάνισης των ανθρώπων, της παρεκκλίνουσας εμφάνισής τους από το αποδεκτό πρότυπο, οδήγησε στην απομόνωση, στην απουσία οποιασδήποτε πρωτοβουλίας βοήθειας, ένταξης, συμμετοχής τους στον οικογενειακό και κοινωνικό βίο. Μάλιστα συχνά ο σωματικά αποκλίνων ή ανάπηρος συχνά ήταν ο αρνητικός ήρωας μιας ιστορίας, κάποιος κουτοπόνηρος, τυχοδιώκτης ή χαμηλών ηθικών αξιών άνθρωπος.

Μα και πέρα από τα λαϊκά παραμύθια, τα πράγματα δεν ήταν και πολύ καλύτερα. Μόνο μετά τη δεκαετία του 60′ τα πράγματα άρχισαν -στο εξωτερικό ασφαλώς- να αλλάζουν κατεύθυνση, χάρη στις φωνές φωτισμένων δασκάλων που έφτασαν στα αυτιά μερίδας της κοινωνίας και των δημιουργών. Οι νέοι δημιουργοί που μπήκαν στο χώρο του παιδικού βιβλίου μετά το 1950-55 σε δυτική Ευρώπη, βόρεια Αμερική και Αυστραλία, παράγοντας συνολικά πιο προσεγμένα και πιο προοδευτικά βιβλία, άρχισαν να ρίχνουν κλεφτές ματιές στα άτομα με αναπηρία, άλλοτε τοποθετώντας τα στον κεντρικό άξονα μιας ιστορίας, άλλοτε στο περιθώριό της, αλλά σίγουρα αντιμετωπίζοντάς τα πια με μεγαλύτερο σεβασμό, προσοχή και προσεγγίσεις που έφευγαν από τις πεπαλαιωμένες αντιλήψεις του πρόσφατου παρελθόντος.

[...]

Τα άταχτα πλοκάμια, της Λίλας Πατρόκλου (Καλειδοσκόπιο, 2008) στρέφουν το ενδιαφέρον στη σχέση μας με το σώμα μας και τη μάχη για την αποδοχή του διαφορετικού σε μια κοινωνία που παραπέμπει ασφαλώς στην ανθρώπινη. Είναι ο Λουκάς, το χταπόδι, και ο Πέτρος, το καλαμάρι με τα ανυπάκουα πλοκάμια τους που δημιουργούν φασαρίες και ζημιές και ο κόσμος του βυθού αναστατώνεται. Αυτή ακριβώς η αναστάτωση που δημιουργεί το διαφορετικό και η λύση που έρχεται από το φεγγάρι είναι το σημείο εστίασης του βιβλίου.

[...]

Στον Ασφοντυλίτη, της Εύης Γεροκώστα (εκδόσεις Καλειδοσκόπιο), ήρωας είναι ο Μάνθος που έναν βαρύ χειμώνα αρρώστησε και σαν σηκώθηκε να περπατήσει τα πόδια του να ένιωθε πέτρινα κι αλύγιστα. Δυο εβδομάδες μετά γύρισε από τους γιατρούς πάνω σε καροτσάκι αναπηρικό. Κι από τη στεναχώρια πέθανε η μάνα του, λίγο μετά κι ο πατέρας του. Η αδερφή της μάνας του πρόσεχε πια τον αμίλητο και κλεισμένο στο σπίτι Μάνθο. Η αναπηρία ως πραγματικός πυροκροτητής που γεννά τέχνη και δημιουργία. Ζωγράφιζε και χάραζε πάνω στις πέτρες τα αγαπημένα του θέματα, όπως τους χορούς, τους μουσικούς, τα πανηγύρια.

[...]

Ευθείες αναφορές, ήρωες με αναπηρία, έμμεσες νύξεις θα βρείτε ακόμα στα παρακάτω βιβλία:

Ο Αυτός, του Πέτρου Πουλάκη (Κάστωρ 2006, Καλειδοσκόπιο 2014)
Ο Αυτός είναι ένα από τα 75 χελωνάκια που επωάσθηκαν σε κάποια παραλία ένα καλοκαίρι. Ένα χελωνάκι διαφορετικό από τα άλλα, που προσπαθεί να επιβιώσει από του γλάρους κι άλλους κινδύνους που παραμονεύουν. Ούτε η μαμά του όμως ούτε τ’ αδέλφια του ήταν περήφανα γι’ αυτόν. Ο Αυτός ήταν διαφορετικός και απρόβλεπτος. Έτρεχε όχι προς τη θάλασσα αλλά προς το βουνό. Συνήθως ήταν κλεισμένος μέσα στο καβούκι του, απομονωμένος από την ομάδα σαν να βρισκόταν στο δικό του κόσμο. Κανένας δεν μπορούσε να καταλάβει τι του συμβαίνει; Μετά από πολύ καιρό, η αδελφή του η Βαγιού ανακάλυψε το μυστικό που κρυβόταν μέσα στο καβούκι του, αφού το καβούκι του ήταν διάφανο. Μπορούσε να βλέπει και να παρακολουθεί τα πάντα, μόνο που τα έβλεπε όλα διαφορετικά. Γιατί το καβούκι του ήταν ένας τεράστιος μεγεθυντικός φακός. Από τότε, κανείς δεν ήθελε να τον αλλάξει, ούτε στενοχωριόταν για αυτόν. Αντίθετα, τους άρεσε που είχαν τον Αυτό στην δική τους οικογένεια.

[...]

Πηγή:

https://www.elniplex.com/pagkosmia_imera_anapirias