Fractal / Μια σύγχρονη ιδεατή όχι ιδανική Πολιτεία / Ελένη Χωρεάνθη / 11 Ιανουαρίου 2023

Πάνε πολλά χρόνια από τότε που διάβασα στο έγκριτο περιοδικό “Ευθύνη”, του αείμνηστου ποιητή Κώστα Τσιρόπουλου, ένα ωραίο ποίημα με την υπογραφή του Γιάννη Παπαδάτου, το οποίο όχι απλώς με εντυπωσίασε αλλά με εξέπληξε με την αρτιότητα της δομής και με την ομορφιά του, ως έργο τέχνης.

Ο Γιάννης Παπαδάτος είναι πανεπιστημιακός δάσκαλος και λογοτέχνης, ευρέως γνωστός και αγαπητός για τη σεμνότητα, το ήθος, την εντιμότητα και την εργατικότητά του. Ένας από τους λειτουργούς της εκπαίδευσης και τους συγγραφείς που αφήνουν το στίγμα τους στον χώρο όπου κινούνται επαγγελματικά και δημιουργικά.

Στα τέλη της περασμένης χρονιάς επανήλθε με την Πολιτεία των Γάτων, ένα βιβλίο όπου μόνιμοι κάτοικοι και πρωταγωνιστές στα καθημερινά δρώμενα είναι οι εκπρόσωποι του ευγενούς γένους των εξημερωμένων αιλουροειδών. Δευτερευόντως, παίρνουν μέρος στον κοινό αγώνα επιβίωσης των τετραπόδων και “οι αδέσποτες κυράδες των Αθηνών”, οι  μετανάστες, οι “λαθρομετανάστες”, οι περιστασιακοί διάττοντες, οι εκπορτίσαντες δραπέτες που δεν ανέχτηκαν το “ζυγό της δουλείας”, περιφερόμενοι επαίτες στα στενά και τις λεωφόρους  των μεγαλουπόλεων.

Η γάτα, καθώς και μερικά άλλα τετράποδα όπως και φτερωτά του ζωικού βασιλείου, είναι από τα ελάχιστα όντα θηλυκού γένους που αρχαιόθεν εκπροσωπούν επαξίως το είδος, το σόι τους: Η Γαλέη – γαλή, ίσον Γάτα! Όπως η “αμαζόνα”. Και είναι από τα τετράποδα που επέλεξαν να ακολουθήσουν τον άνθρωπο, είτε ζητώντας προστασία, είτε επειδή, ως κλασική τεμπέλα, χαδιάρα και παμπόνηρη προτιμούσε το λαμβάνειν από το δούναι.

Όπως και να ’χει το πράγμα, η γάτα με τα καμώματα και τις πονηριές της καταφέρνει να γίνεται η πιο αγαπητή ηρωίδα στα παιγνίδια των παιδιών, απαραίτητη σύντροφος μοναχικών ανθρώπων και καλλιτεχνών. Με την ανώτερη νοημοσύνη και την ευφυΐα που την χαρακτηρίζει, επικοινωνεί θαυμάσια με τους ανθρώπους που την αγαπούν. Αδιαφορεί παντελώς ή γίνεται εχθρική  με όσους δεν της δίνουν σημασία ή δεν την αγαπούν. Είναι και ψυχολόγος.

Ο Γιάννης Παπαδάτος ξεκινώντας ένα ιδιότυπο όσο και διασκεδαστικό ποιητικό παιγνίδι, αφού δημιούργησε τη μεγάλη, την ένδοξη, τη θαυμαστή Πολιτεία των Γάτων ή Γατών – θεμελιώνοντάς την στέρεα στο έδαφος, κόντρα στον αρχαίο κωμικό ποιητή – προχωράει παραπέρα και με τους ελιγμούς και τις επιδεξιότητες όχι μιας, αλλά όλων των πανούργων οικόσιτων αιλουροειδών, μπαίνει στα σπίτια σπουδαίων καλλιτεχνών και μοναχικών ανθρώπων, όπου ανακαλύπτει θησαυρό από δαύτες και ξετρυπώνει πλήθος γατών και γάτων: μεγάλα ονόματα, αφοσιωμένα στα “αφεντικά” τους:

 

Η γάτα και ο ποιητής

 

Κάθε ποιητής έχει μια γάτα

που ελίσσεται

στα διάκενα των στίχων του.

Στων δικών της ματιών τις εκλάμψεις

ψαύει αινίγματα

(της αρέσει να του βάζει αινίγματα)

που ερμηνεύουν την αφή των ονείρων

στην οσμή του κινδύνου.

Μα ο ποιητής το νόημά της ζηλεύει.

Ζηλεύει στην άχρονη σκέψη της

τις πόλεις της ουτοπίας του.

Στην ανάερη σιλουέτα της

την προσμονή του απρόσμενου,

του ανέφικτου την εμμονή,

την πλησμονή της ματαιότητας.

 

Κάθε ποιητής έχει μια γάτα.

Κάθε γάτα έχει έναν ποιητή.

 

 

Ο ποιητής δεν πρόταξε τυχαία στο κύριο μέρος της Πολιτείας των Γάτων ή Γατών του ετούτο το ποίημα, με το οποίο δίνει σε γενικές γραμμές αυτό που θέλει – συνειδητά, πιστεύω – να εκφράσει μέσω συμβόλων, μπορεί και ασυνείδητα, με τεχνάσματα. Ίσως, παντοιοτρόπως, τις σκέψεις και τους προβληματισμούς του για όσα συμβαίνουν στον σύγχρονο κόσμο. Αν ο Αριστοφάνης, ο μεγάλος αρχαίος κωμικός (και τραγικός, κατ’ εμέ) ποιητής, ιδιαίτερα με τους “Όρνιθές” του, οραματίστηκε μια νέα, ευνομούμενη, ανάερη, ουτοπική Πολιτεία, την “Πολιτεία των πουλιών” θεμελιωμένη – πού αλλού; – στα σύννεφα, θέλοντας να στηλιτεύσει τα κακώς κείμενα στην Πολιτεία των Αθηναίων της εποχής του, ένας σύγχρονος παιδαγωγός ποιητής, ο Γιάννης Σ. Παπαδάτος, από άλλους δρόμους, φαινομενικά, από άλλη οπτική και με άλλα δομικά υλικά, στήνει την Πολιτεία των Γάτων.

Μια Πολιτεία, τα θεμέλια της οποίας είναι τα “διάκενα των στίχων” του, μια Πολιτεία της οποίας τα πάντα στηρίζονται και απορρέουν από την Ποίηση. Βλέπει μια Πολιτεία βασισμένη σε κανόνες τους οποίους ορίζει και επιβάλλει η Ποίηση, όπως την έχουν υμνήσει οι μεγάλοι ποιητές της Αρχαιότητας. Μια Πολιτεία που διέπεται από τους κανόνες και τους νόμους της ευφυΐας, της λογικής και της ομορφιάς, της Τέχνης. Οδηγός της η Σκέψη, ο άγρυπνος ιθύνων Νους που εισχωρεί παντού, ελέγχει, επιλέγει, σμιλεύει και ταξινομεί τα πάντα, έτσι ώστε να προκύπτει πάντα τέλειο αισθητικό, ηθικό και λογικό αποτέλεσμα.

Ενώ στους “Όρνιθες” του  Αριστοφάνη κανοναρχεί ο Τσαλαπετεινός, ένα πτηνό με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, ο Παπαδάτος χρησιμοποιεί τη Γάτα, γένους θηλυκού, καθόλου τυχαία. Ένα ζώο μικρόσωμο, ευφυέστατο, που επέλεξε εκείνη να ζει κοντά στον άνθρωπο, να είναι οικόσιτη. Και πάνω και πέρα από όλα, ελίσσεται και μπαινοβγαίνει όπως της γουστάρει στο σπίτι. Και κάποτε, όταν βαρεθεί, ξεπορτίζει. Κάνει την ελεύθερη ζωή της στους πολυσύχναστους ή τους έρημους δρόμους, κι όταν κουραστεί ή βαρεθεί την αλήτικη ζωή, ξαναγυρίζει και χώνεται στο σπίτι, αδιαφορώντας για όλους και για όλα. Γιατί η Γάτα, πάνω από όλους κι από όλα, είναι ο εαυτός και το χουζούρι της. Κάνει ό,τι θέλει και ό,τι της αρέσει, εκείνο που την ευχαριστεί κι αδιαφορεί για τον πόνο που προκαλεί στα θύματά της. Βασανίζει τα θύματά της, κυρίως ποντικάκια και μικρά πουλιά μέχρις εσχάτων και το απολαμβάνει. Πέρα για πέρα εγωιστικό, όσο και φίλαυτο, όσο και πανέξυπνο και αξιαγάπητο πλάσμα. Ενσαρκώνει όλους τους τύπους ανθρώπων. Από τον τεμπέλη ίσαμε τον πιο πανούργο άνθρωπο.

Ο Γιάννης Παπαδάτος κατάφερε να στήσει μια ιδεατή, όχι ιδανική Πολιτεία – ιδανική δεν υπήρξε, δεν υπάρχει μήτε θα υπάρξει ποτέ, γιατί οι ανισότητες και οι διαφορές δεν θα λείψουν, οι διαφορές θα υπάρχουν, η φύση αποστρέφεται την ομοιομορφία – αλλά μια Πολιτεία όπου είναι δυνατόν, υπακούοντας σε άγραφους νόμους, να συνοικούν και να συμβιώνουν όλοι. Άλλωστε, αυτό συμβαίνει στις μεγάλες κοινωνίες του φυτικού βασιλείου και του βασιλείου των ζώων: τετραπόδων, ερπετών, υδρόβιων και φτερωτών, όπου ο αγώνας επιβίωσης διεξάγεται αδιαλείπτως, με κανόνες και νόμους που επιβάλλει η επιβίωση και η διαιώνιση των ειδών.

Ο ευφυέστατος ποιητής, με τα ονόματα που δίνει στις ηρωίδες και τους ήρωές του, ταυτίζει κάθε έναν με τη γάτα που τον εκπροσωπεί επαξίως. Έτσι μέσα από τις σελίδες του βιβλίου και ανάμεσα, στα “διάκενα των στίχων” των ποιημάτων και σύντομων πεζών κειμένων είτε παρελαύνουν είτε ελίσσονται ανάμεσα σε δεκάδες ονόματα διάσημων ανθρώπων, δημιουργών, καλλιτεχνών, ποιητών, ζωγράφων, ανδρών και γυναικών που το πέρασμά τους από τη ζωή, το αποτύπωμά τους, το στίγμα, η αφή τους, έμεινε πάνω στα πράγματα για την όποια αιωνιότητα τους χαρίστηκε η ζωή.

Αν και στην αρχή Η Πολιτεία των Γάτων ή Γατών του Γιάννη Σ.  Παπαδάτου ξαφνιάζει, δίνοντας την εντύπωση ενός παιγνιδιού, διαπιστώνεις, ωστόσο, σύντομα ότι πρόκειται για πολύ φιλοσοφημένο και σοβαρό έργο, που σηκώνει σοβαρή και επισταμένη μελέτη. Κρύβει τόσα μυστικά και τόσα αινίγματα, γρίφους στους οποίους απαιτείται χρόνος και κόπος για να δοθεί μια πειστική έστω απάντηση ή λύση.

Και σκέφτομαι: Αν μιλούσαν τα ζώα, αν ήταν δυνατόν τα αδέσποτα γατιά των δρόμων να εκφράσουν γνώμη για τους λογικούς, σκεπτόμενους και πολιτισμένους ανθρώπους, τι θα έλεγαν γι’ αυτούς, για όσα συμβαίνουν καθημερινά στις δικές τους πολιτείες;

Αν μιλούσαν τα ζώα, κυρίως αυτά που έρχονται σε καθημερινή επαφή με τον άνθρωπο, τι θα μας έλεγαν για τη δική μας συμπεριφορά απέναντί τους, για τα συναισθήματά τους, για τον πόνο που τους προκαλούμε, για τις ανάγκες τους;

Όλα αυτά και πολύ περισσότερα, που ο ποιητής “εικονογραφεί” απαριθμώντας και σχολιάζοντάς τα με τον τρόπο του στο πολυεπίπεδο, πολυπρόσωπο και κοινωνικό, ποιητικό τούτο έργο, και τα οποία η Φωτεινή Στεφανίδη απαθανατίζει με τα υπέροχα ασπρόμαυρα σχέδιά της δίνοντάς τους τη δική της διάσταση, συγκλίνουν στη Μικρή χαράς και θλίψης όπερα για τον γάτο Τζατζά:

 

ΧΟΡΟΣ

Ο Τζατζάς, ως λεν, βοηθούσε φτωχούς

μα λήστευε κιόλας.

Ο άλλος Τζατζάς, ο γάτος Τζατζάς,

που αν ήταν άνθρωπος

θα ήταν φιλόζωος,

και φιλάνθρωπος κι ευεργέτης,[…]

η δόξα του το κουτσό ποδάρι!

[…]περιοδεύει τις γειτονιές  

 πατ-πατ παγανιές

με το κουτσό ποδάρι

που άλλο ποδάρι ανθρώπου κακό

ποιος ξέρει ποιος πώς,[…]

Ο ΠΟΙΗΤΗΣ

Και δεν μου είπε ο Τζατζάς

μόνο “περνάω καλά”τελευταία μου είπε  

[…]Τώρα που λείπει από τη γειτονιά,

Τώρα το Μάτι της γάτας

είναι πιο φωτεινό. 

ΧΟΡΟΣ

Τώρα που το μάτι της Γάτας

είναι πιο φωτεινό,

εκεί θα τον λεν Παβαρότι,

θρίαμβος, και ματαιότη.

 

Τι άλλο, εκτός από “θρίαμβος και ματαιότη”, είναι η πολυβάσανη, η πολύτιμη, ωστόσο, ζωή των ανθρώπων και όλων των όντων – το μέγιστο αγαθό – πάνω στη Μεγάλη Μητέρα, τη ζωοδότρα, τη φιλόξενη Γη.

 

Παλαιό Φάληρο, 7 Ιανουαρίου 2023

Πηγή:

https://www.fractalart.gr/i-politeia-ton-gaton/