Bookpress / Λογοτεχνία του παράδοξου / Ευσταθία Δήμου / 19 Ioυλίου 2020

Για τη συλλογή διηγημάτων της Παυλίνας Παμπούδη «Παράξενες κι ακόμα πιο παράξενες ιστορίες» (εκδ. Καλειδοσκόπιο).

Η τελευταία πεζογραφική απόπειρα της Παυλίνας Παμπούδη, που κυκλοφορεί υπό τον τίτλο Παράξενες κι ακόμα πιο παράξενες ιστορίες, συστήνει αυτό ακριβώς που ο τίτλος της δηλώνει: μια σειρά παράδοξων, ασυνήθιστων, ιδιόρρυθμων ιστοριών με ευφάνταστη πλοκή και, συνήθως, αναπάντεχο τέλος. Ο όρος «ιστορίες» που χρησιμοποιείται για να χαρακτηρίσει τις διηγήσεις αυτές είναι, από μια άποψη, παραπλανητικός, αφού η λέξη ιστορία αναφέρεται σε κάτι πραγματικό, ένα γεγονός ή ένα περιστατικό που έχει συμβεί σε αληθινό χωροχρόνο με πρωταγωνιστές πρόσωπα που έχουν ρεαλιστική υπόσταση. Η επιλογή όμως αυτή κάθε άλλο παρά τυχαία είναι. Γιατί εκείνο που προεξάρχει στο βιβλίο αυτό δεν είναι η αληθοφάνεια, δεν πρόκειται δηλαδή για ιστορίες που πείθουν ή που φιλοδοξούν να πείσουν τον αναγνώστη ότι συνέβησαν πραγματικά, αλλά για την αλήθεια τους, για τη βαθύτερη και ουσιαστική σχέση τους με την πραγματικότητα πάνω στην οποία βασίζονται και από την οποία προκύπτουν, ακόμα και μέσα από μία παραμορφωτική λογική.

Η πλειονότητα των ιστοριών αυτών, τριάντα έξι στο σύνολό τους, είναι μικρής έκτασης, στοιχείο που λειτουργεί ενισχυτικά της αποτελεσματικότητάς τους, καθώς τις καθιστά ιδιαίτερα καίριες και καταλυτικές στη συνείδηση του αναγνώστη. Η συντομία, με άλλα λόγια, συνυπάρχει και συνυφαίνεται με ένα είδος εκρηκτικότητας που δεν εντοπίζεται τόσο στη λεκτική δόμηση ή την εξέλιξη και έκβαση της δράσης, όσο στο νοηματικό καταστάλαγμα της ιστορίας. Είναι, άλλωστε, χαρακτηριστικό ότι η συγγραφέας συμπληρώνει καθεμιά από τις ιστορίες της με ένα ηθικό δίδαγμα, εν είδη αποφθέγματος, που διαμορφώνει μία γέφυρα ανάμεσα στην ιστορία και την πραγματικότητα. Το δίδαγμα αυτό δεν κρύβει τον συμβουλευτικό του χαρακτήρα, πολλές φορές, μάλιστα, μπολιάζεται επιτυχώς με το στοιχείο του χιούμορ και καθίσταται έτσι ακόμα πιο καίριο και δραστικό.

Οι ιστορίες της Παμπούδη αποκτούν και προσλαμβάνουν μία ακόμα λειτουργία, πέραν της καθαρά λογοτεχνικής. Πρόκειται για τη σχολιαστική ή παρεμβατική λειτουργία, την κριτική ή καυστική στάση απέναντι σε πρόσωπα και καταστάσεις του σύγχρονου βίου. Μάλιστα, όσο πιο απομακρυσμένη είναι η ιστορία από τους όρους και τα όρια της σύγχρονης πραγματικότητας, τόσο πιο ευθεία και αποτελεσματική είναι η διείσδυση και η παρέμβαση εντός της.

Η παρουσία του χιούμορ είναι διάχυτη και εμφανής σε όλη την έκταση της συλλογής και, μάλιστα, σε όλα τα επίπεδα, από τη διαμόρφωση της πλοκής και της δράσης, τη διαγραφή των χαρακτήρων, μέχρι τις λεκτικές διατυπώσεις και τα σχόλια που ενυπάρχουν εμβόλιμα μέσα στις διηγήσεις. Το χιούμορ αυτό αποκτά και παρουσιάζεται με πολλές αποχρώσεις· άλλοτε γίνεται ειρωνεία, κυρίως απέναντι στον σύγχρονο άνθρωπο και τις επιλογές του, άλλοτε παρωδεί πρόσωπα και καταστάσεις και, άλλοτε, προσιδιάζει στη σάτιρα που είναι, εκ φύσεως, συνυφασμένη με την κριτική. Από αυτή την άποψη, οι ιστορίες της Παμπούδη αποκτούν και προσλαμβάνουν μία ακόμα λειτουργία, πέραν της καθαρά λογοτεχνικής. Πρόκειται για τη σχολιαστική ή παρεμβατική λειτουργία, την κριτική ή καυστική στάση απέναντι σε πρόσωπα και καταστάσεις του σύγχρονου βίου. Μάλιστα, όσο πιο απομακρυσμένη είναι η ιστορία από τους όρους και τα όρια της σύγχρονης πραγματικότητας, τόσο πιο ευθεία και αποτελεσματική είναι η διείσδυση και η παρέμβαση εντός της.

Η χιουμοριστική διάσταση των ιστοριών της Παμπούδη συνιστά τη μία όψη του νομίσματος. Η έτερη πλευρά αφορά και εμπλέκει το παραμυθιακό στοιχείο που άλλοτε προεξάρχει και άλλοτε λανθάνει πίσω από την αφήγηση. Στην πραγματικότητα, σε πολλές από τις διηγήσεις γίνεται χρήση των τεχνικών του παραμυθιού, ένα είδος με το οποίο η συγγραφέας είναι ιδιαίτερα εξοικειωμένη, τόσο στο επίπεδο της διήγησης, του ιδιαίτερου ύφους και ήθους δηλαδή του αφηγηματικού λόγου, όσο και στο επίπεδο της πλοκής, τη δόμηση δηλαδή της ιστορίας πάνω στα γνωστά μοτίβα των παραμυθιών. Κυρίως όμως είναι η προέλευση ενός μεγάλου μέρους των ηρώων από τον κόσμο των ζώων ή των άψυχων αντικειμένων που επαληθεύει την εγγύτητα στο λογοτεχνικό είδος του παραμυθιού και επικυρώνει τις καταβολές των συγκεκριμένων ιστοριών σε αυτό.

Η Παυλίνα Παμπούδη σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου (Ιστορία – Αρχαιολογία) και παρακολούθησε μαθήματα Μαθηματικών στη Φυσικομαθηματική Σχολή και ζωγραφικής στην Σχολή Καλών Τεχνών στην Αθήνα και στο κολέγιο Byahm Show School of Arts του Λονδίνου. Έχει εκδώσει ποιητικές συλλογές, βιβλία πεζογραφίας, περισσότερα από 40 βιβλία δήθεν για παιδιά και 31 μεταφράσεις λογοτεχνικών έργων. Επίσης, έχει κάνει 3 ατομικές εκθέσεις ζωγραφικής, και έχει γράψει σενάρια για το ραδιόφωνο και την τηλεόραση, καθώς και πολλά τραγούδια.

Πιο συγκεκριμένα, χαρακτήρες προερχόμενοι από το ζωικό βασίλειο όπως η σκύλα Σίλα, ο λαγός, το γουρούνι, η γάτα, η μύγα, η ποντικίνα Μάγκι, οδηγούν ευθέως και ασυναίσθητα τον αναγνώστη να ανακαλέσει τις γνωστές ιστορίες με ζώα του Αισώπου, που πρώτος εισηγήθηκε και διαμόρφωσε το λογοτεχνικό αυτό είδος. Αλλά και «χαρακτήρες» όπως ο καθρέφτης, το σάντουιτς, το κουτί, επιβεβαιώνουν την αλληγορική διάσταση των ιστοριών της Παμπούδη που επιχειρεί, με αυτό τον τρόπο, να συλλάβει την πραγματικότητα, να την προσαρμόσει σε μία άλλη λειτουργία –την παραμυθιακή ή αλληγορική– και, με τη συνδρομή αυτής, να την ερμηνεύσει και να καταθέσει τη δική της πρόταση για τη βελτίωση και την αλλαγή της. Πολλές φορές, βέβαια, οι ιστορίες της Παμπούδη δίνουν την αίσθηση ότι αυτό που προτείνεται είναι η αποδοχή μιας δεδομένης κατάστασης και η συμφιλίωση μαζί της με τη συνδρομή βεβαίως του χιούμορ, που ανέκαθεν αποτελούσε ένα αποτελεσματικό εργαλείο για τον σκοπό αυτό. Η εντύπωση όμως αυτή είναι, σε μεγάλο βαθμό, παραπλανητική. Γιατί ενώ φαίνεται ότι σκοπός είναι η εναρμόνιση και η λείανση της οξύτητας συγκεκριμένων πάγιων καταστάσεων και προβλημάτων, στην πραγματικότητα εκείνο που υπηρετείται είναι το ακριβώς αντίθετο. Γιατί το χιούμορ της Παμπούδη δεν λειτουργεί κατευναστικά, αλλά ανατρεπτικά, αναμορφωτικά, γι’ αυτό ακριβώς είναι στενά συνυφασμένο με τη σάτιρα και την κριτική. Η στόχευση λοιπόν του βιβλίου είναι βαθιά μεταμορφωτική, στον βαθμό που εκφράζει μια φιλοσοφία και θυμοσοφία ζωής, ενώ παράλληλα κατασκευάζει μια νέα λογοτεχνική πραγματικότητα που φιλοδοξεί να λειτουργήσει βελτιωτικά και μεταμορφωτικά των ανθρώπων και του κόσμου.

Tο χιούμορ της Παμπούδη δεν λειτουργεί κατευναστικά, αλλά ανατρεπτικά, αναμορφωτικά, γι’ αυτό ακριβώς είναι στενά συνυφασμένο με τη σάτιρα και την κριτική. Η στόχευση λοιπόν του βιβλίου είναι βαθιά μεταμορφωτική, στον βαθμό που εκφράζει μια φιλοσοφία και θυμοσοφία ζωής.

Το σύνολο των ιστοριών της Παμπούδη είναι πάνω και πέρα απ’ όλα μια ανεπιφύλακτη κατάφαση στην καταλυτική επέμβαση και λειτουργία της φαντασίας ως κινητοποιού δύναμης της λογοτεχνικής δημιουργίας. Η φαντασία της συγγραφέως είναι πράγματι οργιώδης και η καταλυτική της επενέργεια στη διαμόρφωση του ιδιαίτερου στίγματος του βιβλίου καίρια και καθοριστική. Η φαντασία όμως αυτή που κυριαρχεί και καθοδηγεί την αφήγηση δεν σημαίνει, ούτε σηματοδοτεί την υπολειτουργία της λογικής, της περίσκεψης και του προβληματισμού. Αντίθετα, η ένταση με την οποία προβάλλει καταδεικνύει ακριβώς τη δύναμη και της σκέψης και του προβληματισμού της συγγραφέως για τα ανθρώπινα. Αυτή η διττή υπόσταση και προοπτική του βιβλίου είναι που εξασφαλίζει και προδικάζει το αναγνωστικό ενδιαφέρον –αφού ως γνωστόν οι σημαντικότερες και σοβαρότερες σκέψεις υπηρετούνται και προβάλλονται καλύτερα μέσα από μια ευφάνταστη προσέγγιση, με χιούμορ και ευαισθησία– ενώ παράλληλα δημιουργεί ένα γόνιμο και ενδιαφέρον πεδίο για τη φιλολογική έρευνα, που καλείται να διαπιστώσει και να αποδείξει την ένταξη του συγκεκριμένου βιβλίου σε ένα ενδιάμεσο είδος, ανάμεσα στο διήγημα, το παραμύθι, την αλληγορία, το λογοτεχνικό ανέκδοτο ή στιγμιότυπο, τη λογοτεχνία του φανταστικού ή όποιο άλλο είδος θα μπορούσε να οικειοποιηθεί τη συγκεκριμένη πεζογραφική απόπειρα επικαλούμενο μία από τις πολλές πτυχές ή λειτουργίες της.

* Η ΕΥΣΤΑΘΙΑ ΔΗΜΟΥ είναι φιλόλογος και συγγραφέας.
Τελευταίο βιβλίο της, η συλλογή διηγημάτων «Κλέφτες + Αστυνόμοι» (εκδ. Γκοβόστη).

Πηγή:

https://bookpress.gr/kritikes/elliniki-pezografia/paraxenes-ki-akoma-pio-paraxenes-istories