Διάστιχο / James Thurber: «Τα 13 ρολόγια» / Βερίνα Χωρεάνθη / 9 Σεπτεμβρίου 2019

Γράφει η Βερίνα Χωρεάνθη για το βιβλίο "Τα 13 Ρολόγια" του James Thurber.

Διαβάζοντας στα 13 ρολόγια του Τζέιμς Θέρμπερ για τον πανύψηλο, κακότροπο Δούκα που είχε παγώσει τον χρόνο στο κάστρο του για να κρατήσει κοντά του τη Σαραλίντα, την αγαπημένη του ανιψιά με τα ζεστά χέρια, θυμήθηκα τη Μις Χάβισαμ, τη γοτθικών καταβολών ηρωίδα του Τσαρλς Ντίκενς από τις Μεγάλες προσδοκίες: η Μις Χάβισαμ έμενε κλεισμένη στη βίλα της, ντυμένη με το νυφικό της, έχοντας σταματήσει τα ρολόγια στην ώρα που, χρόνια πριν, είχε παραλάβει το γράμμα που την ενημέρωνε ότι ο αρραβωνιαστικός της δεν είχε σκοπό να την παντρευτεί, τα πάντα εκεί μέσα είχαν αραχνιάσει και το γαμήλιο τραπέζι εξακολουθούσε να είναι στρωμένο, παραδομένο στη σήψη και την εγκατάλειψη. Ο Δούκας από τα 13 ρολόγια μοιάζει να είναι η αρσενική εκδοχή της Μις Χάβισαμ με μια αντιστροφή της ιστορίας, καθώς εκείνος προσπαθεί να κερδίσει χρόνο για να καταφέρει να πραγματοποιήσει το μυστικό σχέδιό του.

Παγώνει λοιπόν τα πάντα μέσα στο σκοτεινό του κάστρο, μαζί και τα 13 ρολόγια που κοσμούν τους τοίχους του. Προκειμένου να μη μάθει κανείς τον απώτερο σκοπό του, επιτρέπει σε διάφορους επίδοξους υποψήφιους να αγωνιστούν για την καρδιά της Σαραλίντα, αναγκάζοντάς τους να περάσουν δοκιμασίες που φαίνονται και, πολλές φορές είναι, ακατόρθωτες. Φυσικά όλοι χάνουν, συχνά με κόστος τη ζωή τους. Ώσπου φτάνει στο κάστρο ένας περιπλανώμενος τροβαδούρος, που είναι στην πραγματικότητα πρίγκιπας, και ο Δούκας τού αναθέτει να βρει και να του φέρει 1.000 πετράδια μέσα σε 99 ώρες. Επιπλέον, πρέπει να κάνει τα ρολόγια να δείχνουν πέντε η ώρα όταν θα γυρίσει. Ο πρίγκιπας θα μπορούσε να ταξιδέψει ως το δικό του παλάτι και να φέρει τα πετράδια, ωστόσο θα έπρεπε να έχει στη διάθεσή του 99 μέρες για να πάει και να γυρίσει. Και πώς είναι δυνατόν να δείξουν πέντε η ώρα τα ρολόγια, αφού οι δείκτες τους είναι παγωμένοι και ο Δούκας έχει σφάξει, όπως λέει, τον χρόνο; Δύο φαινομενικά αδύνατοι άθλοι τους οποίους ο πρίγκιπας, με τη βοήθεια ενός παράξενου πλάσματος, του Γκόλουξ, θα επιχειρήσει να φέρει εις πέρας.

Ο Αμερικανός Τζέιμς Θέρμπερ ήταν μια πολύ ξεχωριστή περίπτωση καλλιτεχνικού πνεύματος. Στα έργα του πρωταρχικό ρόλο παίζει το μαύρο, ανελέητο πολλές φορές, χιούμορ και οι καίριες αλληγορίες για τη σύγχρονή του εποχή – κάτι που αποτυπώνεται με τρόπο απολαυστικό σε ένα από τα πιο γνωστά βιβλία του, το Μύθοι για την εποχή μας (1940). Η οξυδερκής, διορατική και σαρκαστική του άποψη για τον κόσμο διοχετευόταν όχι μόνο στις ιστορίες του, αλλά και στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά ασπρόμαυρα σκίτσα-γελοιογραφίες του, για τα οποία του έλεγαν ότι έμοιαζαν σαν να τα είχε φτιάξει κάτω από το νερό. Και όντως τα σχέδιά του είχαν μια πρωτογένεια και μια ηθελημένη αφέλεια που, σε συνδυασμό με την απλότητά τους, πρόβαλλαν με αμεσότητα το ιδιότυπο χιούμορ του δημιουργού τους.

Σε μια αναλογία, το ίδιο θα μπορούσαμε να πούμε για τα κείμενά του. Ο Θέρμπερ έγραψε τα 13 ρολόγια το 1950, και η ιστορία που αφηγείται είναι, με μια πρώτη επιφανειακή ανάγνωση, ένα παραμύθι για μεγάλους και μικρούς – κυρίως, μάλιστα, για μεγάλους, καθώς οι συμβολισμοί και τα βαθύτερα νοήματά του έχουν καίρια σημασία. Η ατμόσφαιρα του παραμυθιού και της φαντασίας κυριαρχεί, είναι αυτή που ουσιαστικά δίνει κάθε φορά ώθηση στην ιστορία, ενώ το έντονο σουρεαλιστικό στοιχείο πηγαίνει τα πάντα ένα βήμα παραπέρα. Ωστόσο, αυτό που ουσιαστικά κάνει εδώ ο Θέρμπερ είναι ότι παίρνει τα κλασικά στοιχεία του παραμυθιού και τα αποδομεί – δεν διστάζει, όταν χρειάζεται, να τα ανατρέψει κιόλας. Μέσα στο παραμυθένιο σύμπαν που δημιουργεί, κρύβονται αλήθειες πολύ δραματικές. Η δίψα για εξουσία, η ανεξέλεγκτη άσκησή της, η αλαζονεία που δίνει η ψευδαίσθηση της παντοδυναμίας, κρίνονται με τρόπο διακριτικό αλλά ιδιαίτερα αιχμηρό και, ενίοτε, τραγικό. Αντιλαμβανόμαστε από ένα σημείο και πέρα ότι ο Δούκας έχει διαπράξει εγκλήματα για τα οποία δεν έχει τιμωρηθεί, αλλά ακόμα και αυτός ο σκληρός μονάρχης δεν μπορεί να γλιτώσει από τις τύψεις. Κάποια στιγμή, αναπόφευκτα, θα έρθει η δικαίωση για τα θύματά του.

Ωστόσο, αυτό που ουσιαστικά κάνει εδώ ο Θέρμπερ είναι ότι παίρνει τα κλασικά στοιχεία του παραμυθιού και τα αποδομεί – δεν διστάζει, όταν χρειάζεται, να τα ανατρέψει κιόλας.

Πέρα από την ιστορία αυτή καθεαυτή με τα πολυεπίπεδα νοήματα και την ιδιότυπη αφήγηση, που έχει αποδοθεί εξαιρετικά εύστοχα με τη μετάφραση της Δήμητρας Σίμου, έχει μεγάλο ενδιαφέρον και η σημειολογία της. Κατά την εξέλιξή της γίνεται ένα συνεχές παιχνίδι με τους αριθμούς, που παραπέμπει μεν στα παραμύθια, αλλά συνδέεται άμεσα και με στοιχεία της πλοκής και του μύθου της. Έχουμε, αρχικά, τα 13 ρολόγια του κάστρου: το 13, παραδοσιακά, θεωρείται γρουσούζικος αριθμός, εδώ ωστόσο χρησιμοποιείται και σε αντιδιαστολή με το γεγονός ότι 13 είναι τα ρολόγια, τα οποία έχουν 12 ώρες. Είναι σαν το ένα ρολόι, το 13ο, να περισσεύει. Μια αντίθεση που τονίζει τη δυσρυθμία που επικρατεί στο κάστρο και την αίσθηση ότι κάτι δεν πάει καλά. Στη συνέχεια έχουμε το 5: ο πρίγκιπας πρέπει, αφού φέρει τα 1.000 πετράδια στον Δούκα, να γυρίσει και τα 13 ρολόγια ώστε να δείχνουν 5. Και πάλι δεν είναι τυχαία η επιλογή του αριθμού αυτού, αφού 5 είναι και οι βασικοί ήρωες: ο Δούκας, ο πρίγκιπας, η Σαραλίντα, ο Γκόλουξ και η Χάγκα, ένα ακόμα μυστηριώδες πλάσμα που ο ρόλος του στην εξέλιξη της ιστορίας θα είναι καταλυτικός. Τέλος, έχουμε το 99. Ο πρίγκιπας έχει 99 ώρες για να φέρει τα πετράδια, τα οποία πρέπει να είναι 1.000 – σε μια αναλογία με τα 13 ρολόγια και τις 12 ώρες, έτσι και σ’ αυτή την περίπτωση έχουμε ένα λιγότερο. Επιπλέον, το 99 αποτελείται από δύο εννιάρια: το 9 είναι μαγικός αριθμός και το συναντάμε συχνά σε παραμύθια. Αλλά και στην προπαίδεια, το 9 έχει μια μοναδική ιδιότητα: με όποιον αριθμό και αν πολλαπλασιαστεί, αν προσθέσουμε τα ψηφία του εκάστοτε γινομένου, έχουμε κάθε φορά αποτέλεσμα 9. Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι το 99 είναι, στον προγραμματισμό, ο υψηλότερος αριθμός που μπορεί να χωρέσει σε έναν δεκαδικό δυαδικής κωδικοποίησης 8-bit. Μπορεί η συγκεκριμένη κωδικοποίηση να επισημοποιήθηκε αργότερα, ωστόσο λαμβάνοντας υπ’ όψιν την ευφυΐα του Θέρμπερ και το πόσο μπροστά από την εποχή του πετούσε η σκέψη του, ίσως τελικά ούτε και αυτή η επιλογή του να μην ήταν τυχαία.

Ο Ντάνιελ Εγκνέους, Σουηδός εικονογράφος που ζει στην Αθήνα, έχει ζωντανέψει με τη δική του ευφάνταστη ματιά τους χαρακτήρες και τα θέματα της ιστορίας. Τα σχέδιά του, πότε πολύχρωμα και πότε ασπρόμαυρα, συνδυάζουν την έντονη απεικόνιση με τις απαλές γραμμές και μοιάζουν σαν μια φουτουριστική εκδοχή παλιών παραστάσεων. Οι φιγούρες, οι σκηνές και τα αντικείμενα έχουν κάτι από κουκλοθέατρο του παλιού καιρού, και μια λανθάνουσα γοτθική ατμόσφαιρα που συνδιαλέγεται με τις σκοτεινές, δραματικές προεκτάσεις του παραμυθιού. Ο Νιλ Γκέιμαν, ο αγαπημένος παραμυθάς της δικής μας εποχής, συμμετέχει με την ανατρεπτική του εισαγωγή στο απρόβλεπτο παιχνίδι της φαντασίας και του ονείρου που έχει στήσει ο Θέρμπερ με την ιστορία του.

Τα 13 ρολόγια
James Thurber
μετάφραση: Δήμητρα Σίμου
εικονογράφηση: Daniel Egneus
Καλειδοσκόπιο
112 σελ.
ISBN 978-960-471-161-1
Τιμή €14,90

Πηγή:

https://diastixo.gr/kritikes/efivika/12729-13-rologia