Bookreviews.gr / Απολαύσεις της Καπούης: Βιβλιοκριτική / Σταύρος Ηλιόπουλος / 4 Ιουνίου 2023

Έχοντας λατρέψει το πρώτο μυθιστόρημα του νομικού και συγγραφέα Σπύρου ΚΑΚΑΤΣΑΚΗ, το «ΔΕΚΑ ΚΑΙ ΔΕΚΑ», ανέμενα με μεγάλη περιέργεια και αγωνία τη γέννα του νέου λογοτεχνικού τέκνου του! Περιέργεια για το ποια ζητήματα κοινωνικού και ανθρωπολογικού ενδιαφέροντος θα πραγματευόταν στο νέο του βιβλίο και στο πλαίσιο ποιας ιστορίας θα τα εξέταζε. Και αγωνία για το αν το νέο αυτό βιβλίο θα έμοιαζε ή όχι στο προηγούμενο, αν θα έπιανε τον πήχη που τόσο ψηλά είχε θέσει για μένα το «ΔΕΚΑ ΚΑΙ ΔΕΚΑ», αν θα ικανοποιούσε τις υψηλές προσδοκίες μου από τον συγγραφέα Σπύρο Κακατσάκη.

Με το χέρι στην καρδιά, η αναμονή άξιζε τον κόπο και με το παραπάνω, αφού με τις «Απολαύσεις της Καπούης» ο Κακατσάκης με εξέπληξε θετικά και πάλι! Για πολλούς λόγους!

Κατ’ αρχάς, γιατί δημιούργησε ένα μυθιστόρημα εντελώς διαφορετικό από το «ΔΕΚΑ ΚΑΙ ΔΕΚΑ»! Δεν έπεσε, δηλαδή, στη συχνή συγγραφική παγίδα της ευκολίας, της πεπατημένης, της επιλογής της ήδη επιτυχώς δοκιμασμένης συνταγής! Αντιθέτως, συνέγραψε ένα βιβλίο άλλης θεματολογίας, άλλης γλώσσας, άλλου συγγραφικού στυλ, που καθόλου δεν θυμίζει το προηγούμενο μυθιστόρημά του!

Παρά μόνο, βέβαια, ως προς ένα βασικό χαρακτηριστικό: Η ιστορία του καινούργιου μυθιστορήματος είναι εξίσου δυνατή με του προηγούμενου, αν όχι και περισσότερο ακόμη, και αιχμαλωτίζει το ενδιαφέρον του αναγνώστη από την αρχή μέχρι το τέλος! Και κυριολεκτώ λέγοντας τούτο!

Αυτό, άλλωστε, συνιστά σίγουρα μια από τις βασικότερες συγγραφικές αρετές του Κακατσάκη! Είναι δεινός story-teller, ξέρει πώς να αφηγηθεί μια ιστορία, πώς να χτίσει τούβλο–τούβλο την πλοκή, έτσι ώστε να κρατά τον αναγνώστη σε εγρήγορση από το πρώτο έως το τελευταίο κεφάλαιο, χωρίς να κάνει καθόλου κοιλιά!

Ένα ακόμη γνώρισμα της γραφής και της συγγραφικής δεινότητας του Κακατσάκη, που επαληθεύεται και σε αυτό το μυθιστόρημα, είναι ότι τίποτα απ’ όσα αναφέρει δεν είναι περιττό, τίποτα δεν λέγεται τυχαία, ακόμη κι αν μοιάζει έτσι στην πρώτη ανάγνωση! Ο Κακατσάκης έχει εξ αρχής τόσο καλή εποπτεία όλης της ιστορίας που αφηγείται, όλων των επί μέρους λεπτομερειών που οικοδομούν την εξέλιξή της, ώστε οι νύξεις, οι υπαινιγμοί και οι προοικονομίες διατρέχουν το κείμενό του απ’ άκρη σ’ άκρη! Αρκεί ο αναγνώστης να έχει την παρατηρητικότητα να προσέξει αυτά τα στοιχεία και να τα ακολουθήσει βήμα –βήμα.

Μάλιστα, είναι πραγματικά αξιοσημείωτο ότι το πετυχαίνει αυτό ενώ δεν ακολουθεί τον εύκολο δρόμο της ευθείας αφηγηματικής γραμμής, αλλά διακτινίζει τον αναγνώστη στον χρόνο και τον χώρο, τον μεταφέρει από το παρελθόν στο παρόν και τούμπαλιν και από τη μία ιστορία στην άλλην, εμπλουτίζοντας έτσι την οπτική του για τα δρώμενα, αφού του παρέχει τη δυνατότητα να τα παρακολουθεί ταυτόχρονα μέσα από περισσότερα πρίσματα, από περισσότερες οπτικές γωνίες, χωρίς να του προκαλεί την παραμικρή σύγχυση!

Επιπλέον, βρήκα πολύ ενδιαφέρουσα και λογοτεχνικά ζωηρή την εναλλαγή ανάμεσα στην πρωτοπρόσωπη αφήγηση, αφενός, που χρησιμοποιείται στην πρώτη ιστορία του μυθιστορήματος και προσκαλεί τον αναγνώστη να κάνει βουτιά στις σκέψεις του ήρωά της, του Αποστόλη, και να βιώσει τα δρώμενα άμεσα υπό το πρίσμα του πρωταγωνιστή τους, ταυτιζόμενος έτσι μαζί του, την τριτοπρόσωπη αφήγηση, αφετέρου, που αξιοποιεί ο συγγραφέας στη δεύτερη ιστορία του βιβλίου, δίδοντας στον αναγνώστη τη δυνατότητα να αντιληφθεί και να ερμηνεύσει τα γεγονότα αυτής από τη δική του προσωπική σκοπιά, και τα διαλογικά μέρη, εκ τρίτου, που απαντώνται και στις δύο ιστορίες και προσδίδουν στο κείμενο αμεσότητα, ζωντάνια, παραστατικότητα και θεατρικότητα.

Εξίσου ενδιαφέρουσα και ιδιαίτερα εύστοχη θεωρώ, επίσης, τη διαφοροποίηση της γλώσσας του συγγραφέα καθώς μεταπηδά από τη μία ιστορία στην άλλη, δεδομένου ότι άλλου είδους λεξιλόγιο και άλλο ύφος χρησιμοποιεί για να αποδώσει την ιστορία ενός μορφωμένου νεαρού 25 χρόνων, η οποία διαδραματίζεται στην Αθήνα εν έτει 2022, και άλλο λεξιλόγιο και ύφος αξιοποιεί για να αποδώσει την ιστορία μιας απόφοιτης Λυκείου, που τοποθετείται αρχικά στη Λήμνο του 1996 και φτάνει να εκτυλίσσεται μέχρι την 4η δεκαετία της ζωής της, προσφέροντας στον αναγνώστη πληθώρα στοιχείων ηθογραφίας σε σχέση με τη ζωή στο νησί της Λήμνου κατά τις περασμένες δεκαετίες.

Όσον αφορά στην υπόθεση των Απολαύσεων της Καπούης, δεν θα πω περισσότερα, ώστε να αποφύγω με ασφάλεια τα spoilers. Θα περιοριστώ απλώς να σας παραπέμψω στο οπισθόφυλλο του βιβλίου, που παραθέτει ορισμένες πρωταρχικές πληροφορίες, ώστε οι ομολογουμένως καταιγιστικές εξελίξεις να βρίσκουν τον αναγνώστη την εκάστοτε κατάλληλη στιγμή, στο σωστό “timing” δηλαδή, το οποίο σοφά έχει επιλέξει ο Κακατσάκης, χτίζοντας με μαεστρία το συγγραφικό του οικοδόμημα.

Όπως ήδη προεννοήθηκε, πάντως, το βιβλίο απαρτίζεται από δύο ιστορίες, των οποίων η εκκίνηση τοποθετείται σε διαφορετικό τόπο και χρόνο. Κατά την ανάγνωση, οι δυο αυτές ιστορίες ξετυλίγονται παράλληλα, συνθέτοντας ένα ιδιαίτερα ευφυές και καθηλωτικό μυθιστόρημα, που δύσκολα μπορεί να κατηγοριοποιηθεί και να ταξινομηθεί σε συγκεκριμένο λογοτεχνικό είδος, αφού η πρώτη ιστορία εξελίσσεται σε ψυχολογικό θρίλερ, η δεύτερη συνιστά ιστορία μυστηρίου και παράλληλα το σύνολο του έργου – σύνθετο, πολυεπίπεδο και βαθύ – διακρίνεται από έντονο κοινωνικό χαρακτήρα και έντονη ανθρώπινη διάσταση, καθώς τέμνει θεμελιώδη ζητήματα της ανθρώπινης ύπαρξης και καταθέτει το απόσταγμα της εμπειρικής σοφίας του συγγραφέα σε σχέση με αυτά.

Για να γίνω πιο συγκεκριμένος, οι «Απολαύσεις της Καπούης» φωτίζουν πολύπλευρα, μεταξύ άλλων, θεματικές όπως οι οικογενειακοί δεσμοί, η εύθραυστη ισορροπία και η πολυπλοκότητά τους, που συχνά εκτρέπεται σε καταστάσεις παθογένειας και τοξικότητας που δεν χωρά ανθρώπου νους, η μικρή, ασφυκτικά κλειστή, επαρχιακή κοινωνία, με τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματά της, η υπαρξιακή αγωνία του ανθρώπου για το τέλος της ζωής και την επέλευση του θανάτου και πρωτίστως η απώλεια υπό ποικίλες εκφάνσεις της, δηλαδή όχι μόνον υπό τη μορφή του θανάτου, αλλά και ως εν ζωή απομάκρυνση και αποξένωση από ανθρώπους της καρδιάς μας, ως απώλεια του εαυτού, δηλαδή της συνείδησης και της λειτουργικότητας ενός ατόμου και, βέβαια, ως απώλεια πολύτιμου χρόνου και άρα τελικά της ζωής, που μπορεί να κυλήσει μέσα από τα χέρια μας και να χαθεί, όπως η άμμος στην κλεψύδρα, χωρίς να προλάβουμε να την αξιοποιήσουμε και να την απολαύσουμε, χωρίς καν να προλάβουμε να συνειδητοποιήσουμε ότι δεν την αξιοποιούμε και δεν την απολαμβάνουμε!

Είναι σημαντικό, εξ άλλου, ότι οι θεματικές αυτές αναπτύσσονται από τον συγγραφέα κατά τρόπο απτό, εύληπτο και άκοπο για τον αναγνώστη, χωρίς βαρύγδουπο φιλοσοφικό λόγο, αλλά στα ενδιάμεσα της γραμμής εξέλιξης της υπόθεσης, που ρέει αβίαστα.

Έτσι, οι «Απολαύσεις της Καπούης» δεν αιχμαλωτίζουν μόνο το ενδιαφέρον του αναγνώστη, αλλά και το συναίσθημά του και τη σκέψη του. Διαβάζοντας το βιβλίο αυτό, ο αναγνώστης αγωνιά, σκέφτεται, προβληματίζεται, αγωνιά ξανά, φορτίζεται συναισθηματικά, συγκινείται βαθιά, ανατριχιάζει! Και όλα αυτά το ένα μετά το άλλο, σε μια αδιάκοπη εναλλαγή συναισθηματικών καταστάσεων.

Αυτό, εν τέλει, θεωρώ ότι συνιστά την κατ’ εξοχήν ιδιοτυπία του Κακατσάκη ως συγγραφέα, συνάμα δε και την ιδιαίτερη προσφορά του στο είδος της αστυνομικής λογοτεχνίας ή λογοτεχνίας μυστηρίου. Ο Κακατσάκης κομίζει στο είδος αυτό στοιχεία κοινωνικά και βαθιά ανθρώπινα, που γεννούν συναισθήματα και σκέψεις στο αναγνωστικό κοινό. Δεν καλύπτουν απλώς τον ελεύθερο χρόνο του, ούτε το κάνουν μόνο να αγωνιά, αλλά το μετακινούν ψυχικά! Κι αυτό είναι πραγματικά σπουδαίο!

ΑΘΗΝΑ, ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2022

Ο εικοσιπεντάχρονος Αποστόλης επισκέπτεται έναν μελλοντολόγο.

Η διαδικασία ύπνωσης, στην οποία υποβάλλεται, ονομάζεται Προβολή.

Ο νεαρός θα οραματιστεί στιγμιότυπα της ζωής του απ’ το μέλλον, αρχικά καθημερινές παραστάσεις, που καταλήγουν όμως σε

φρικιαστικές εικόνες. Ο Αποστόλης αφήνει πίσω την αποκρουστική εμπειρία, μέχρι που συνειδητοποιεί ότι, όσα είδε στην Προβολή, πραγματοποιούνται στη ζωή του, ένα προς ένα. Γνωρίζοντας το τέλος, αναζητά απεγνωσμένα τον τρόπο για να ξεφύγει απ’ αυτό.

ΛΗΜΝΟΣ, ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 1996

Η δεκαοχτάχρονη Δέσποινα αφήνει ένα λακωνικό σημείωμα στη μητέρα της, ότι θα λείψει για μερικές μέρες. Έκτοτε δεν δίνει κανένα σημείο ζωής. Μετά από σχεδόν είκοσι χρόνια, μόνο η φίλη της, η Ελισάβετ, θυμάται και νοσταλγεί. Και τότε συμβαίνει ένα περιστατικό απ’ αυτά που το ανυποψίαστο μάτι δεν εντοπίζει. Αρκετό όμως για να αναστατώσει την Ελισάβετ και να την παρακινήσει να σκαλίσει την ιστορία της εξαφάνισης της φίλης της.

Σε διαφορετικούς τόπους και χρόνους, ο Αποστόλης και η Ελισάβετ θα κάνουν την έρευνά τους. Θα έρθουν αντιμέτωποι με αποκαλύψεις και διλήμματα που δεν φαντάζονταν. Κυρίως, όμως, θα ανακαλύψουν τι σημαίνει η έκφραση «Απολαύσεις της Καπούης».